Bałałajka

Bałałajka – definicja, budowa i ciekawostki o tym instrumencie

Bałałajka to tradycyjny instrument muzyczny należący do rodziny gitar, który kojarzy się głównie z rosyjską kulturą ludową. Posiada charakterystyczne trójkątne pudło rezonansowe i trzy struny (czasem cztery lub sześć). W tym artykule przedstawię definicję, budowę i ciekawostki o tym niezwykłym instrumencie.

Definicja bałałajki

Słowo bałałajka pochodzi z języka rosyjskiego i oznacza “gadanie” lub “gwarzenie”. Być może nawiązuje do dźwięku wydawanego przez instrument lub do jego funkcji towarzyskiej. Bałałajka jest instrumentem strunowym szarpanym, co oznacza, że struny są uderzane lub szarpane palcem lub kostką. Bałałajka jest używana głównie do wykonywania utworów rosyjskiej muzyki ludowej, ale także klasycznej i współczesnej.

Budowa bałałajki

Bałałajka składa się z kilku części: gryfu, główki, progów, pudła rezonansowego i strun. Gryf jest długim elementem drewnianym, na którym znajdują się progi – metalowe pręciki dzielące gryf na części nazywane progami. Główka jest częścią gryfu zakończoną kluczami stroikowymi – metalowymi śrubami służącymi do naciągania i strojenia strun. Pudło rezonansowe jest trójkątnym elementem drewnianym z otworem rezonansowym na środku – służy do wzmacniania dźwięku wydawanego przez struny. Struny są cienkimi drutami metalowymi lub żyłkami nylonowymi przymocowanymi do mostka na pudle rezonansowym i kluczy stroikowych na główce.

Bałałajka występuje w sześciu rozmiarach: piccolo (rzadko), prima (najczęściej), secunda, altowa, basowa i kontrabasowa. Różnią się one długością gryfu i pudła rezonansowego oraz wysokością stroju. Bałałajka prima ma około 60 cm długości i strojona jest na E-E-A (dwie niższe struny są strojone na tę samą wysokość). Bałałajka kontrabasowa ma około 2 metrów długości i strojona jest na E-A-D (podobnie jak gitara basowa).

Bałałajki zazwyczaj wykonane są z kilku rodzajów drewna: jodły lub świerku (przednia część pudła rezonansowego), klonu (tylna część pudła rezonansowego), brzozy lub lipy (gryf) oraz hebanu lub palisandru (podstrunnica). Struny mogą być metalowe lub nylonowe.

Ciekawostki o bałałajce

## Technika

Na primie, secundzie i alcie gra się palcami lub kostką (plektronem), w zależności od rodzaju muzyki. Na basie i kontrabasie gra się skórzaną kostką. Skracanie strun przy grze następuje podobnie jak na gitarze

## Sposób gry na bałałajce

Przy grze na primie struny wprawiane są w drganie przez wyprostowany palec wskazujący, natomiast na większych instrumentach używa się kostki do gry. Ze względu na grubość strun w bałałajce kontrabasowej kostki do gry na niej wykonywane są najczęściej z podeszwy buta lub innej grubej skóry. Skracanie strun przy grze następuje podobnie jak na gitarze, ale dodatkowo do skracania jednej lub dwóch niższych strun używany jest kciuk.

Bałałajka – utwory skomponowane na ten instrument

• Koncert na bałałajkę i orkiestrę smyczkową D-dur op. 94 autorstwa Wasilija Andriejewa (1861-1918), który był pionierem rozwoju bałałajki jako instrumentu koncertowego.
• Suita na bałałajkę solo op. 27 autorstwa Borisa Trojana (1894-1950), która składa się z sześciu części inspirowanych rosyjskimi pieśniami ludowymi i tańcami.
• Kwintet na dwa skrzypce, altówkę, wiolonczelę i bałałajkę op. 68 autorstwa Nikołaja Rimskiego-Korsakowa (1844-1908), który jest uważany za jedno z najwybitniejszych dzieł kameralnych kompozytora.
• Fantazja na tematy rosyjskie op. 33 autorstwa Michaiła Glinki (1804-1857), która jest aranżacją fragmentów jego opery “Życie za cara” na bałałajkę i fortepian.
• Sonata na bałałajkę i gitarę op. 50 autorstwa Aleksandra Tansmana (1897-1986), która jest przykładem współpracy polskiego kompozytora z rosyjskim wirtuozem bałałajki Siergiejem Osiopowem (1900-1945).