BWV 103

Pogląd, że ulga jest nieosiągalna bez uprzedniego doznania wielkiego nieszczęścia, a nawet szyderstw ze strony naszych bliźnich, jest tak samo kluczowy dla ludzkiego doświadczenia, jak i dla przesłania tej kantaty o pocieszeniu.

Dla lustrzanego przesłania wstępnego refrenu Bach stosuje kontrastujące motywy, ustawiając “płacz i zawodzenie” jako chromatycznie opadającą progresję westchnień i diabelskiego trytonowego skoku, podczas gdy schadenfreude świata wyraża się w ponurych, napędzających rytmach koncertowych.

Napisany w h-moll tenor jest ekspresyjny, ale poważny, a oboje d’amore i flet sopranowy sugerują przemijalność wszystkich ziemskich spraw, w tym cierpienia. Przemiana w radość w ostatniej linijce tekstu jest interpretowana przez Bacha bardzo dosłownie, ale dopiero po wstawieniu ośmiu bardzo ekspresyjnych taktów (adagio e piano) czystego współczucia.
Ten fragment na głos basowy, braterski uścisk w chwili najgłębszej udręki, zdaje się niemal antycypować niemieckie Requiem Johannesa Brahmsa (“Ihr habt nun Traurigkeit”), który jako wielki wielbiciel Bacha z pewnością znał kantatę, wydrukowaną w Berlinie już w 1831 roku.

Recytatyw tenorowy bada pogrążanie się wiernych w rozpaczy, zanim utożsami nieobecność Jezusa z prawdziwą chorobą i smutkiem o wiele bardziej niepokojącym serce i duszę niż samo prześladowanie. To nawiązanie do mowy pożegnalnej z Ewangelii św. Jana łączy ten ruch z fragmentem Biblii dotyczącym danej niedzieli, która ze względu na swój introit we wczesnym Kościele jest nieco myląco nazywana “Niedzielą Jubileuszową”, chociaż teksty na tę okazję, podobnie jak wszystkie poświęcone jej kantaty Bacha (BWV 12, 103, 146), skupiają się bardziej na lamentacji i odrzuceniu świata materialnego.

Ta teologia cierpienia zostaje zilustrowana w sposób szczególny w arii altowej za pomocą metafor leczniczych: «lekarz», «rany» i «balsam». Wyginając się w łuk nad linią basu staccato, górne partie nadają nieco ociężałej oprawie pewną zwinność, której nadaje nutę naiwności delikatna barwa fletu sopranowego.

Fakt, że ta niezwykła partia – coś w rodzaju “sakralizowanego Papagena” – została przepisana na flet poprzeczny lub skrzypce solo na późniejsze wykonanie w 1731 roku, może być postrzegany jako próba nadania scenerii powagi i elegancji. Recytatyw altowy przeciwstawia lamentowi tenoru do Boga ufne oczekiwanie na rychły powrót Jezusa.

Bach powraca tu do kontrastujących ze sobą obrazów chóru wprowadzającego, umiejętnie przekształcając ekspresyjną recytację “smutku” w radosną melizmatę “radości”. Następująca po niej aria tenorowa “Recover now, o troubled feelings” jest jedną z najpopularniejszych kantatowych na bis napisaną przez Thomasa Cantora – i nie bez powodu.

Pomyślany jako skoczne bourrée D-dur z błyskotliwymi fanfarami na trąbkę, łączy w sobie rzeczowy “nowoczesny” charakter ekspresji z subtelną interpretacją opisanych w tekście “niespokojnych uczuć” i “nadmiaru nieszczęścia”. Chociaż kunsztowna konstrukcja scenerii Bacha nie zawsze pozwala w pełni zabłysnąć heroizmowi tekstu, w żaden sposób nie umniejsza to uroku jego przedsięwzięcia w kierunku przyszłościowego, popularnego stylu kompozytorskiego.

Część zamykająca, do strofy chorałowej Paula Gerharda, trafnie podsumowuje podstawowe przesłanie kantaty: porzucona Rozpacz “przemieni się w radość i trwałe zdrowie” – z pewnością pociechą “ponad wszelką miarę”, ale pachnącą “niemieckim kwietyzmem”, za który filozof Ernst Bloch nie krytykował niesłusznie reformacji luterańskiej.

Jakkolwiek jednak to pokorne oczekiwanie można odnieść do niedzielnego czytania z Pierwszego Listu św. Piotra (całkowicie zniewolonego przez władzę), to jednak na próżno szuka się w tym ruchu – a właściwie w całej kantacie – jakichkolwiek oznak rzeczywistej ulgi w ziemskich niedostatkach.

————————————————————————–
Przypisy:
1 – Urtekst to termin używany w kontekście analizy literackiej i muzykologicznej. Oznacza pierwotny tekst, który stanowi podstawę dla dalszych interpretacji, adaptacji lub kompozycji. W przypadku muzyki może to być oryginalny tekst utworu muzycznego, na przykład libretto opery lub kantaty. W literaturze urtekstem jest pierwotny tekst dzieła literackiego, który może być analizowany pod kątem treści, stylu, symboliki i innych aspektów.

W przypadku kantaty BWV 104 czy BWV 103 J.S. Bacha, urtekstem jest tekst kantaty, który kompozytor wykorzystał do stworzenia swojej muzyki. To właśnie z tego tekstu Bach wyciągnął inspirację i przekształcił go w piękną kompozycję muzyczną. 🎶📜