BWV 248
weihnachtsoratorium
Oratorium
na boże narodzenie
Oratorium Bożonarodzeniowe BWV 248 Bach napisał z myślą o wykonywaniu go w kościołach. Zostało napisane na Boże Narodzenie 1734 roku. Zawierało fragmenty wcześniejszych kompozycji, łącznie z trzema świeckimi kantatami z lat 1733–1734 oraz obecnie zaginionej kantaty kościelnej BWV 248a. Data została potwierdzona autografem Bacha na rękopisie oratorium. Kolejne wykonanie oratorium odbyło się dopiero w 1857 roku.
Oratorium Bożonarodzeniowe BWV 248
Oratorium zalicza się do najbardziej znanych kompozycji religijnych i często jest wykonywane w całości lub w części w okresie adwentu i Bożego Narodzenia. Dzieło należy do grupy trzech oratoriów napisanych pod koniec twórczej działalności Bacha, w latach 1734 i 1735, z okazji najważniejszych świąt religijnych. Obok Oratorium Bożonarodzeniowego obejmuje ona Oratorium na Wielkanoc (BWV 249) i Oratorium na Wniebowstąpienie (BWV 11). Wszystkie one zawierają tenorowy śpiew Ewangelisty jako narratora i przeróbkę wcześniejszych utworów, choć Oratorium na Boże Narodzenie wyróżnia się długością i złożonością. Pełny czas trwania Oratorium wynosi niemal trzy godziny.
Pierwsza część opisuje narodziny Jezusa Chrystusa, druga – objawienie pasterzom, trzecia – adorację pasterzy, czwarta – obrzezanie i nadanie imienia Jezusowi, piąta – podróż mędrców ze wschodu, szósta – adorację mędrców.
Oratorium było zaplanowane na święta Bożego Narodzenia w roku 1734-35 (od dnia Bożego Narodzenia do dnia Objawienia Pańskiego; od 25 grudnia do 6 stycznia). Prawie bez wyjątku, arie są parodiami (np. VI cz. Oratorium, gdzie Bach przytoczył niemal w całości kantatę kościelną, skomponowaną nieco wcześniej). Modele muzyczne pochodzą z grupy trzech kantat świeckich, skomponowanych przez Bacha w 1733 i 1734 roku.
ORATORIUM BOŻONARODZENIOWE BWV 248
“Radujcie się, radujcie się, powstańcie, chwalcie dni!”
(Tryumfujcie, radujcie się, powstańcie, chwalcie w tych dniach!) – Podnoszącego na duchu Oratorium na Boże Narodzenie Bacha nie da się wytłumaczyć wyłącznie mistrzowską orkiestracją i sprytnym wykorzystaniem techniki parodii. Rozpoczynająca się donośnymi uderzeniami kotłów, porywająca muzyka wprowadzającego refrenu omija wszelkie racjonalne reakcje i trafia prosto do serca, duszy, a nawet stóp słuchaczy, którzy będą chcieli wyskoczyć ze swoich kościelnych ławek – lub krzeseł przy biurku – taka jest nieodparta siła tej tętniącej życiem kompozycji.
Zamiast przytłaczać autorytatywną siłą, żywiołowa energia muzyki pociesza nas braterskim uściskiem i serdecznie zaprasza do przyłączenia się do świętowania. W ułamku sekundy słuchacze zostają uwolnieni od świątecznego stresu i kłopotów związanych z zakupami, niechęci do wyświechtanych sloganów reklamowych i szalejącego konsumpcjonizmu, a także przeniesieni w stan oczekiwania i czystej radości, którą naprawdę oznacza magiczne słowo “Boże Narodzenie”.
Jakkolwiek możemy próbować pominąć Boże Narodzenie na rok i uciec od nieuniknionych oczekiwań radosnego ducha i domowej harmonii, ta postawa kruszy się wraz z pierwszymi dźwiękami Oratorium, a my podążamy za muzyką jak przemienione dzieci radości. Ci z nas, którzy byli świadkami tego, jak były obywatel Niemiec Wschodnich, przedwcześnie postarzały się przez partyjną politykę i codzienne życie, odkrywa na nowo swoje poczucie własnej wartości i boską wewnętrzną siłę w chwili, gdy z chóru rozlegają się słowa: “Bei Gott hat seine Stelle das Menschengeschlecht” (U Boga ma teraz schronienie, Śmiertelny rodzaj człowieka): zachowa Bacha w miłej pamięci i nauczy się na nowo rozumieć, co naprawdę oznacza przeżyta utopia.
Co więcej, fakt, że Bach, ze swoją lekką jak piórko, ale głęboko głęboką sinfonią pasterską, muzycznie demonstruje, jak prawdziwa dyskusja między klasami i sferami społecznymi mogła się nieśmiało rozpocząć i ostatecznie zakończyć w duchu solidarności – także na tym świecie – sprawia, że ta najbardziej filozoficzna ze wszystkich pastorałek jest tajemnym punktem kulminacyjnym Oratorium. Przynajmniej raz w roku powinniśmy, musimy, zatrzymać się i poddać magii tej pracy – ponieważ jej wizja wyzwalającego nowego początku jest bardziej ugruntowana i przystępna niż jakikolwiek formalny plan czy program. Na czas trwania tych sześciu kant możemy dołączyć do szczęśliwego ludu pasterskiego i wraz z nim porzucić wszelki strach, aby podążać za gwiazdą, która świeci jasno od 1734 roku.
“Tryumfuj, raduj się!” – oratorium nadziei i odnowy Bacha
Oratorium Bożonarodzeniowe BWV 248 jawi się jako cykl podobnie skonstruowanych pojedynczych utworów, których ciągłość opiera się na narracji bożonarodzeniowej według Ewangelii Łukasza i Mateusza, a także na powtarzalności pewnych typów scenerii i dramaturgii typowej dla twórczości kantatowej Bacha.
Decyzja o poświęceniu jednej kantacie na jeden wieczór koncertowy podkreśla wyjątkowość Oratorium na Boże Narodzenie.
Równie możliwe byłoby jednak koncertowe wykonanie całego dzieła, co po raz kolejny dowodzi kompozytorskiego geniuszu Thomascantora.
Rzeczywiście, prawdopodobnie istnieje tylko kilka utworów, które są równie potężne, niezależnie od tego, czy są wykonywane jako pojedyncze części, czy jako całość.
Nagrania poszczególnych kantat zamieszczonych w liście odtwarzania:
Oratorium Bożonarodzeniowe BWV 248
część 1: “Jauchzet, frohlocket, auf, preiset die Tage”, kantata na pierwszy dzień Bożego Narodzenia
część 2: “Und es waren Hirten in anderen Landd”, kantata na drugi dzień Bożego Narodzenia
część 3: “Władco niebios, usłysz balen”, kantata na Trzeci Dzień Bożego Narodzenia
część 4: “Upadnij z dziękczynieniem, upadnij z uwielbieniem”, kantata na święto Obrzezania
część 5: “Ehre sei dir, Gott, gesungen”, kantata na niedzielę po Nowym Roku
część 6: “Herr, wenn die stolzen feinden schnauben”, kantata na Objawienie Pańskie
We wszystkich opracowaniach posługuję się materiałami pochodzącymi z serwisu Kantaty Jana Sebastiana Bacha Po Polsku. Zapraszam do kategorii, którą obecnie będę rozwijał do wypełnienia wszystkich 200 opracowań Kantat kościelnych Jana Sebastiana Bacha wykorzystując audycje nagrane w II programie Polskiego Radia prof. Mirosława Perza.
Do opracowania Oratorium Bożonarodzeniowego wykorzystałem tłumaczenia Armina Teske oraz materiałów źródłowych Fundacji Jana Sebastiana Bacha
