Bez kategorii
Termin wiki: Pieśń
Pieśń
Pieśń, utwór wokalny do tekstu lirycznego. Pieśń jest najpowszechniejszą formą muz., pojawiającą się od starożytności do czasów współczesnych. Z uwagi na rodzaj środków wykonawczych rozróżnia się dwa rodzaje pieśni: solową i chóralną. Pieśń solowa z reguły wykonywana jest z towarzyszeniem instrumentów.
W starożytnej Grecji akompaniament tworzyły instr. strunowe, jak lira i kitara, w średniowieczu – viole. Szczególnie rozwinęła się pieśń w średniowieczu w kręgach rycerskich, wśród trubadurów i truwerów. Wówczas powstały jej 3 podstawowe rodzaje: ballada, rondo i virelai. Do XIII w. były one 1-głosowe. Dopiero przy końcu XIII w. Adam de la Halle rozpoczął opracowywać ronda wielogłosowe. Najwybitniejszym przedstawicielem p. w XIV w. był G. Machaut. Tworzył on ballady, ronda i virelais na 3 głosy, z czego jeden głos, zwany triplum, przeznaczony był do wykonania wokalnego, dwa inne- tenor i kontratenor, tworzyły akompaniament. Machaut niekiedy stosował również układ 2- i 4-głosowy.
Pieśń – Renesans
We Włoszech popularne były madrygały i ballady. W II poł. XV w. znikły średniowieczne typy pieśni i pojawiły się nowe: we Włoszech frottola, villanella, strambotto, oda, sonet, we Francji chanson, a w Hiszpanii villancico. Wykonywano je z towarzyszeniem instrumentów lub a cappella jako utwory chóralne. Przeważnie były to pieśni zwrotkowe. XVIII w. pieśń odrodziła się jako utwór towarzyszący fortepianom.
Źródłem najczęściej była muzyka ludowa. Okres największego rozwoju pieśni przypada na czasy romantyzmu, a najbujniej rozwijała się w Austrii i Niemczech w twórczości F. Schuberta, R. Schumanna, J. Brahmsa i H. Wolfa. W Polsce pieśń romantyczną tworzyli F. Chopin i S. Moniuszko. Schubert stworzył podstawę dla wszystkich rodzajów pieśni: zwrotkowej, wariacyjnej i przekomponowanej. W pieśni zwrotkowej jedno opracowanie muzyczne służy dla wszystkich zwrotek. W pieśni wariacyjnej opracowanie pierwszej zwrotki tworzy rodzaj tematu, który ulega zmianom w zwrotkach następnych, najczęściej w zwrotce końcowej. W pieśni przekomponowanej wszystkie zwrotki otrzymują odrębne opracowanie muzyczne.
Pieśń – Romantyzm
Najszerzej rozwinął formę pieśni przekomponowanej H. Wolf. Typowe dla XIX w. stały się tendencje do powiększania rozmiarów formy i pomnażania środków wykonawczych. Odzwierciedla tę tendencję pieśń orkiestrowa, czyli pieśń z towarzyszeniem orkiestry („Les nuits d’été” H. Berlioza, „Kindertotenlieder” Mahlera). W okresie symbolizmu zmienił się stosunek kompozytorów do formy pieśni (C. Debussy, M. Ravel). Na pierwszy plan wysunął się tekst, często traktowany deklamacyjnie; jednocześnie rozwinął się język harmoniczny. Zerwanie z zasadami tonalności opartej na harmonice funkcyjnej nastąpiło w twórczości A. Schönberga i A. Weberna.
Dla uzyskania ścisłych zasad formotwórczych Webern posługiwał się serialną techniką dodekafoniczną, rozbijającą zarówno serię, jak i linię melodyczną na kilkudźwiękowe grupy motywiczne operujące interwałami o dużej intensywności (sekundy małe, septymy wielkie, kwarty zwiększone itp.). Ostatnie lata XX w. wraz z nurtem postmodernizmu przyniosły powrót do tradycyjnego rozumienia pieśni i śpiewu w ogóle; większość efektów sonorystycznych została zarzucona, powróciła kantylena, romantyczna ekspresja lub inspiracja barokowa. Nawiązywanie do tradycji minionych epok w XX w. było zawsze silne.
Pieśń – Neoklasycyzm
Neoklasycyzm, mimo antyromantycznego nastawienia, przyniósł szereg pieśni o lirycznym charakterze, niekiedy pozostających pod wpływem ekspresji neoromantycznej. Obsada w pieśniach w XX w. różnicowała się intensywnie: głosom solowym (lub chórowi) towarzyszy już nie tylko fortepian lub orkiestra, jak w XIX w., lecz także zespoły kameralne. Istotny wpływ na formę pieśni ma w XX w. inspiracja folklorystyczna. Pieśń przejmuje bądź wybrane elementy ludowe (np. melodyka, rytmika), bądź staje się stylizacją wybranego folkloru lub jego opracowaniem.
