Kantata BWV 83 – Erfreute Zeit im neuen Bunde (Radosny czas w nowym przymierzu), to kantata kościelna napisana przez Jana Sebastiana Bacha. Bach napisał ją w 1724 r. w Lipsku na święto Mariae Reinigung (Oczyszczenie), a po raz pierwszy wykonał ją 2 lutego 1724 r. Kantata jest kantatą solową napisaną na alt, tenor i bas
We wszystkich opracowaniach posługuję się materiałami pochodzącymi z serwisu Kantaty Jana Sebastiana Bacha Po Polsku. Zapraszam do kategorii, którą obecnie będę rozwijał do wypełnienia wszystkich 200 opracowań Kantat kościelnych Jana Sebastiana Bacha wykorzystując audycje nagrane w II programie Polskiego Radia prof. Mirosława Perza.
Do opracowania tej kantaty skorzystałem z opracowania profesora Uniwersytetu Warszawskiego dr. hab. Szymona Paczkowskiego
Kantata BWV 83 - Erfreute Zeit im neuen Bunde
1. Aria A
Corno I/II, Oboe I/II, Violino solo, Violino I/II, Viola, Continuo
Erfreute Zeit im neuen Bunde,
Da unser Glaube Jesum hält.
Wie freudig wird zur letzten Stunde
Die Ruhestatt, das Grab bestellt!
2. Aria B
Violino I/II, Viola, Continuo
Herr, nun lässest du deinen Diener in Friede fahren,
wie du gesaget hast.
Was uns als Menschen schrecklich scheint,
Ist uns ein Eingang zu dem Leben.
Es ist der Tod
Ein Ende dieser Zeit und Not,
Ein Pfand, so uns der Herr gegeben
Zum Zeichen, dass er’s herzlich meint
Und uns will nach vollbrachtem Ringen
Zum Frieden bringen.
Und weil der Heiland nun
Der Augen Trost, des Herzens Labsal ist,
Was Wunder, dass ein Herz des Todes Furcht vergisst!
Es kann den erfreuten Ausspruch tun:
Denn meine Augen haben deinen Heiland gesehen,
welchen du bereitet hast für allen Völkern.
3. Aria T
Violino solo, Violino I/II, Viola, Continuo
Eile, Herz, voll Freudigkeit
Vor den Gnadenstuhl zu treten
Du sollst deinen Trost empfangen
Und Barmherzigkeit erlangen,
Ja, bei kummervoller Zeit,
Stark am Geiste, kräftig beten.
4. Recitativo A
Continuo
Ja, merkt dein Glaube noch viel Finsternis,
Dein Heiland kann der Zweifel Schatten trennen;
Ja, wenn des Grabes Nacht
Die letzte Stunde schrecklich macht,
So wirst du doch gewiss
Sein helles Licht im Tode selbst erkennen.
5. Choral
Corno I e Oboe I e Violino I col Soprano, Oboe II e Violino II coll’ Alto, Viola col Tenore, Continuo
Es ist das Heil und selig Licht
Für die Heiden,
Zu erleuchten, die dich kennen nicht,
Und zu weiden.
Er ist deins Volks Israel
Der Preis, Ehre, Freud und Wonne.
Kantata BWV 83 - Przymierza nowego radosny to czas
1. Aria A
Corno I/II, Oboe I/II, Violino solo, Violino I/II, Viola, Continuo
Przymierza nowego radosny to czas,
Gdy wiara Jezusa się trzyma.
Jak pełna radości ostatnia godzina,
Gdy miejsce spoczynku – nasz grób – czeka nas!
2. Aria B
Violino I/II, Viola, Continuo
“Teraz puszczasz sługę swego. Panie, według słowa swego w pokoju,”
To, co tak straszne w oczach ludzi,
To do nowego życia brama,
Ta śmierć, co przerażenie budzi,
Choć kończy dla nas cierpień czas,
Rękojmią daną nam przez Pana
Na znak, że On miłuje nas,
I dla nas, po skończonym boju,
Pragnie pokoju.
A skoro teraz Zbawcę mam,
Co pociechę sercu, rozkosz oczom daje,
Serce grozę śmierci pamiętać przestaje.
Radośnie mogę wołać sam:
„Gdyż oczy moje widziały zbawienie Twoje, które przygotowałeś przed obliczem wszystkich ludów.”
3. Aria T
Violino solo, Violino I/II, Viola, Continuo
Spiesz serce, pełne radości,
Przed tron łaski Najwyższego!
Pan nad tobą się zmiłuje,
Pocieszeniem obdaruje.
Więc na ziemi, w czas żałości,
Módl gorąco się do Niego.
4. Recytatyw A
Continuo
Choć otaczają wiarę ciemności,
To ma Zbawiciel moc.
By przegnać cienie wątpliwości.
A chociaż grobu noc
Tak nas przeraża niesłychanie,
To z całą pewnością
Z Jezusa światłością
W śmierci twej będziesz miał spotkanie.
5. Chorał
Corno I e Oboe I e Violino I col Soprano, Oboe II e Violino II coll’ Alto, Viola col Tenore, Continuo
On wszak dla pogan światło śle,
On zbawieniem.
Dla tych, którzy nie znają Cię,
Oświeceniem.
On dla Izraela jest
Radością oraz chwałą.
Kantata BWV 83 – Erfreute Zeit im neuen Bunde
„Erfreute Zeit im neuen Bunde” BWV 83 należy do pierwszego rocznika lipskich kantat Bacha. Utwór powstał na jedno z najważniejszych świąt maryjnych obchodzonych równie uroczyście w kościele protestanckim, jak i katolickim – oczyszczenie Marii Panny (popularnie Matki Boskiej Gromnicznej). Kompozycję wykonano więc 2 lutego roku 1724 podczas nabożeństwa porannego w lipskim kościele św. Mikołaja. Istnieją przesłanki, by przypuszczać, że dzieło zabrzmiało ponownie w jednej ze świątyń Lipska 2 lutego roku 1727. Główne czytania tego dnia pochodziły z Księgi Malachiasza (3, 1-4) – fragment o przybyciu Pana do Świątyni oraz z Ewangelii Łukaszowej (2, 22-32) – fragment o pokazaniu Jezusa w Świątyni. Nie wiadomo kto był autorem libretta, ale jest ono skoncentrowane na kwestiach teologicznych płynących nie tyle z ewangelicznej wzmianki o samej ceremonii oczyszczenia Marii, ile na nauce płynącej z opowieści o szczęściu Symeona, pobożnego starca, który doświadczył spełnienia słowa danego mu przez Pana, że nie odejdzie z tego świata zanim nie ujrzy Mesjasza. Jego pieśń pochwalna – kantyk Nunc dimmitis (Teraz o Panie, pozwól odejść Twemu słudze w pokoju według twego słowa) stanowi stałą część komplety (tzw. godzinek). Nieznany autor tekstu kantaty BWV 83, zapewne sprawny teolog, skoncentrował się wyłącznie na motywie realizacji obietnicy i rozwinął na tej podstawie własną katechezę na temat radosnego „odejścia” z tego świata przez tych, którzy zaufali w Bogu, co podkreślone zostało już w arii wstępnej, w której mowa o nowym przymierzu Boga z człowiekiem. Tekst kantyku Symeona przenika na różne sposoby libretto praktycznie całej kantaty. I tak: w części drugiej cytowane są dosłownie początkowe cztery jego wiersze, a w części trzeciej będą one komentowane tekstem parafrazującym fragment Listu do Hebrajczyków (4, 16) o przystąpieniu do tronu łaski. Tematyka części czwartej – recytatywu altowego wprowadza z kolei w optymistyczną dydaktykę chorału końcowego – tu czwartą (ostatnią) zwrotkę pieśni Marcina Lutra Mit Fried und Freud ich fahr dahin (W pokoju i radości stąd odchodzę) stanowiącą w rzeczywistości niemiecką adaptację słów łacińskich kantyku Symeona.
Konwencjonalną obsadę kantaty (smyczki, 2 oboje i basso continuo) wzbogacił Bach tym razem o dwa rogi. Szczególną rolę odgrywają jednak w tej partyturze koncertujące skrzypce. Gdyby z otwierającej dzieło arii oddzielić partię altu, można by odnieść wrażenie, że kompozytor wprowadził tu do partytury początkowy ustęp jakiegoś swojego zaginionego dziś koncertu skrzypcowego. Radość w tym fragmencie kantaty wyrażana jest na sposób iście świecki, również poprzez wykorzystanie tanecznego modelu allemandy. Ustęp drugi kantaty łączy w sobie elementy ariosa i recytatywu. Dobór głosu basowego wydaje się w tym miejscu oczywisty. Starcy i mędrcy w muzyce dramatycznej baroku śpiewali wyłącznie basem, więc trudno, by inaczej było, gdy do głosu wprost dochodzi Symeon. Melodia, w której wyśpiewuje on swój kantyk podąża przy tym za właściwym dla nabożeństwa komplety ósmym tonem psalmowym (a więc modelem melodycznym przypisanym w tradycji chorału gregoriańskiego do określonego psalmu i określonej tonacji kościelnej – w tym przypadku hypomiksolidyjskiej). Nie rezygnuje też Bach z charakterystycznego dla siebie malarstwa dźwiękowego, chociażby wtedy, gdy w zdaniu o „Wunder, dass ein Herz der Todesfurcht vergisst” (cudzie, który serca śmiertelną obawę wygasza) ów ludzki przecież strach podkreślił współbrzmieniami dysonującymi i wyrazistą chromatyką. Tenorowa aria (część 3) „Eile, Herz, voll Freudigkeit” (Spiesz więc serce radości pełne) przybiera w związku z tym radosny charakter. I znowu można odnieść wrażenie, jakby do muzyki jakiegoś swojego wcześniejszego koncertu skrzypcowego (teraz zapewne części finałowej, utrzymanej w tanecznym charakterze gawota) Bach dodał partię wokalną, tym razem dla tenora.
Kantata kończy się konwecjonalnie: po recytatywie przywołującym biblijną metaforę Jezusa jako światłości następuje budujące podsumowanie wyrażone słowami samego Lutra – „Er ist das Heil und selig Licht für die Heiden … Er ist deins Volks Israels der Preis, Ehr, Freud und Wonne” (On jest zbawieniem i światłością dla pogan… On jest Izraela chlubą, sławą, radością i rozkoszą).
Szymon Paczkowski
