Pasja wg Św. Jana
Pasja wg Św. Jana
Pasja wg Św. Jana została napisana przez Bacha w 1724 roku, kiedy był kantorem w Kościele św. Tomasza w Lipsku. Została zamówiona przez radę miejską na uroczystość Wielkiego Piątku i po raz pierwszy wykonana w Kościele św. Mikołaja w tym samym mieście. Bach dokonał kilku zmian i poprawek w dziele przed kolejnym wykonaniem w 1727 roku i ta wersja jest uważana za ostateczną.
Żaden słuchacz nie może pozostać niewzruszony ponurą wspaniałością wstępnego refrenu “Herr, unser Herrscher” (Panie, Ty nasz mistrzu), ustawionego do tekstu Psalmu 8. Pulsujące dźwięki basu, strumienie krwi i gwałtowne uderzenia w środkowych głosach, a także nieustanne tarcie w bezlitośnie opadających drewnianych instrumentach dętych tworzą pejzaż dźwiękowy, który wykracza poza subiektywne cierpienie i odsłania horyzont o uniwersalnym znaczeniu. W być może najciemniejszym otoczeniu muzyki dewocyjnej w historii, kompozytor nieuchronnie oddaje nierozerwalną naturę śmierci i gloryfikacji Zbawiciela.
Pasja wg Św. Jana jest oparta na tekście dwóch rozdziałów Ewangelii św. Jana: 18 i 19, które opisują aresztowanie, sąd, ukrzyżowanie i pogrzeb Jezusa. Głównymi postaciami są Ewangelista, który opowiada historię, Jezus, Piotr, Piłat i chór, który pełni rolę tłumu lub komentatora wydarzeń. Oprócz tego Bach wprowadził do pasji wiele arii i chorałów, które wyrażają uczucia i refleksje na temat męki Chrystusa.
Pasja wg Św. Jana jest dziełem o wielkiej sile dramatycznej, spójnej konstrukcji i surowej prostocie. Bach używa różnych środków muzycznych, aby podkreślić znaczenie poszczególnych scen i postaci. Na przykład:
- Używa instrumentów smyczkowych do stworzenia nastroju smutku i żałoby.
- Używa fletów i obójów do stworzenia nastroju łagodności i współczucia.
- Używa trąbek i kotłów do stworzenia nastroju triumfu i chwały.
- Używa chorału “O Haupt voll Blut und Wunden” (O głowo pełna krwi i ran) jako motywu przewodniego całej pasji, który pojawia się kilka razy w różnych aranżacjach.
- Używa kontrastu między solistami a chórem, między ariami a recytatywami, między tonacjami majorowymi a minorowymi, aby podkreślić różnice między postawami ludzi wobec cierpienia Jezusa.
Pasja według św. Jana jest dziełem niezwykle głębokim i wzruszającym, które zaprasza nas do medytacji nad tajemnicą miłości Boga do ludzi. Jest to także dzieło niezwykle pięknym i mistrzowskim, które pokazuje geniusz Bacha jako kompozytora. Zachęcam was do posłuchania tej pasji i odkrycia jej bogactwa i znaczenia dla waszego życia.
Dziękuję za uwagę ❤️❤️❤️ i do zobaczenia następnym razem!
We wszystkich opracowaniach posługuję się materiałami pochodzącymi z serwisu Kantaty Jana Sebastiana Bacha Po Polsku. Zapraszam do kategorii, którą obecnie będę rozwijał do wypełnienia wszystkich 200 opracowań Kantat kościelnych Jana Sebastiana Bacha wykorzystując audycje nagrane w II programie Polskiego Radia prof. Mirosława Perza.
Pasja wg Św. Jana – BWV 245
Johannespassion
Erster Teil – Verrat und Gefangennahme
Herr, unser Herrscher, dessen Ruhm
In allen Landen herrlich ist!
Zeig uns durch deine Passion,
Dass du, der wahre Gottessohn,
Zu aller Zeit,
Auch in der größten Niedrigkeit,
Verherrlicht worden bist!
Evangelist
Jesus ging mit seinen Jüngern über den Bach Kidron, da war ein Garten, darein ging Jesus und seine Jünger. Judas aber, der ihn verriet, wusste den Ort auch, denn Jesus versammlete sich oft daselbst mit seinen Jüngern. Da nun Judas zu sich hatte genommen die Schar und der Hohenpriester und Pharisäer Diener, kommt er dahin mit Fackeln, Lampen und mit Waffen. Als nun Jesus wusste alles, was ihm begegnen sollte, ging er hinaus und sprach zu ihnen:
Jesus
Wen suchet ihr?
Evangelist
Sie antworteten ihm:
Jesum von Nazareth.
Evangelist
Jesus spricht zu ihnen:
Jesus
Ich bin’s.
Evangelist
Judas aber, der ihn verriet, stund auch bei ihnen. Als nun Jesus zu ihnen sprach: Ich bin’s, wichen sie zurücke und fielen zu Boden. Da fragete er sie abermal:
Jesus
Wen suchet ihr?
Evangelist
Sie aber sprachen:
Jesum von Nazareth.
Evangelist
Jesus antwortete:
Jesus
Ich hab’s euch gesagt, dass ich’s sei, suchet ihr denn mich, so lasset diese gehen!
O große Lieb, o Lieb ohn alle Maße,
Die dich gebracht auf diese Marterstraße
Ich lebte mit der Welt in Lust und Freuden,
Und du musst leiden.
Evangelist
Auf dass das Wort erfüllet würde, welches er sagte: Ich habe der keine verloren, die du mir gegeben hast. Da hatte Simon Petrus ein Schwert und zog es aus und schlug nach des Hohenpriesters Knecht und hieb ihm sein recht Ohr ab; und der Knecht hieß Malchus.
Da sprach Jesus zu Petro:
Jesus
Stecke dein Schwert in die Scheide! Soll ich den Kelch nicht trinken, den mir mein Vater gegeben hat?
Dein Will gescheh, Herr Gott, zugleich
Auf Erden wie im Himmelreich.
Gib uns Geduld in Leidenszeit,
Gehorsam sein in Lieb und Leid;
Wehr und steur allem Fleisch und Blut,
Das wider deinen Willen tut!
Evangelist
Die Schar aber und der Oberhauptmann und die Diener der Jüden nahmen Jesum und bunden ihn und führeten ihn aufs erste zu Hannas, der war Kaiphas Schwäher, welcher des Jahres Hoherpriester war. Es war aber Kaiphas, der den Jüden riet, es wäre gut, dass ein Mensch würde umbracht für das Volk.
Von den Stricken meiner Sünden
Mich zu entbinden,
Wird mein Heil gebunden.
Mich von allen Lasterbeulen
Völlig zu heilen,
Läßt er sich verwunden.
Verleugnung des Petrus
Evangelist
Simon Petrus aber folgete Jesu nach und ein ander Jünger.
Ich folge dir gleichfalls mit freudigen Schritten
Und lasse dich nicht,
Mein Leben, mein Licht.
Befördre den Lauf
Und höre nicht auf,
Selbst an mir zu ziehen, zu schieben, zu bitten.
Evangelist
Derselbige Jünger war dem Hohenpriester bekannt und ging mit Jesu hinein in des Hohenpriesters Palast. Petrus aber stund draußen für der Tür. Da ging der andere Jünger, der dem Hohenpriester bekannt war, hinaus und redete mit der Türhüterin und führete Petrum hinein. Da sprach die Magd, die Türhüterin, zu Petro:
Sopran
Bist du nicht dieses Menschen Jünger einer?
Evangelist
Er sprach:
Petrus I
Ich bin’s nicht.
Evangelist
Es stunden aber die Knechte und Diener und hatten ein Kohlfeu’r gemacht (denn es war kalt) und wärmeten sich. Petrus aber stund bei ihnen und wärmete sich. Aber der Hohepriester fragte Jesum um seine Jünger und um seine Lehre. Jesus antwortete ihm:
Jesus
Ich habe frei, öffentlich geredet für der Welt. Ich habe allezeit gelehret in der Schule und in dem Tempel, da alle Jüden zusammenkommen, und habe nichts im Verborgnen geredt. Was fragest du mich darum? Frage die darum, die gehöret haben, was ich zu ihnen geredet habe! Siehe, dieselbigen wissen, was ich gesaget habe.
Evangelist
Als er aber solches redete, gab der Diener einer, die dabeistunden, Jesu einen Backenstreich und sprach:
Diener
Solltest du dem Hohenpriester also antworten?
Evangelist
Jesus aber antwortete:
Jesus
Hab ich übel geredt, so beweise es, dass es böse sei, hab ich aber recht geredt, was schlägest du mich?
Wer hat dich so geschlagen,
Mein Heil, und dich mit Plagen
So übel zugericht’?
Du bist ja nicht ein Sünder
Wie wir und unsre Kinder,
Von Missetaten weißt du nicht.
Ich, ich und meine Sünden,
Die sich wie Körnlein finden
Des Sandes an dem Meer,
Die haben dir erreget
Das Elend, das dich schläget,
Und das betrübte Marterheer.
Evangelist
Und Hannas sandte ihn gebunden zu dem Hohenpriester Kaiphas. Simon Petrus stund und wärmete sich, da sprachen sie zu ihm:
Bist du nicht seiner Jünger einer?
Evangelist
Er leugnete aber und sprach:
Petrus
Ich bin’s nicht.
Evangelist
Spricht des Hohenpriesters Knecht’ einer, ein Gefreundter des, dem Petrus das Ohr abgehauen hatte:
Diener
Sahe ich dich nicht im Garten bei ihm?
Evangelist
Da verleugnete Petrus abermal, und alsobald krähete der Hahn. Da gedachte Petrus an die Worte Jesu und ging hinaus und weinete bitterlich.
Ach, mein Sinn,
Wo willt du endlich hin,
Wo soll ich mich erquicken?
Bleib ich hier,
Oder wünsch ich mir
Berg und Hügel auf den Rücken?
Bei der Welt ist gar kein Rat,
Und im Herzen
Stehn die Schmerzen
Meiner Missetat,
Weil der Knecht den Herrn verleugnet hat.
Petrus, der nicht denkt zurück,
Seinen Gott verneinet,
Der doch auf ein’ ernsten Blick
Bitterlichen weinet.
Jesu, blicke mich auch an,
Wenn ich nicht will büßen;
Wenn ich Böses hab getan,
Rühre mein Gewissen!
Zweiter Teil – Verhör und Geißelung
Christus, der uns selig macht,
Kein Bös’ hat begangen,
Der ward für uns in der Nacht
Als ein Dieb gefangen,
Geführt für gottlose Leut
Und fälschlich verklaget,
Verlacht, verhöhnt und verspeit,
Wie denn die Schrift saget.
Evangelist
Da führeten sie Jesum von Kaiphas vor das Richthaus, und es war frühe. Und sie gingen nicht in das Richthaus, auf dass sie nicht unrein würden, sondern Ostern essen möchten. Da ging Pilatus zu ihnen heraus und sprach:
Pilatus
Was bringet ihr für Klage wider diesen Menschen?
Evangelist
Sie antworteten und sprachen zu ihm:
Wäre dieser nicht ein Übeltäter, wir hätten dir ihn nicht überantwortet.
Evangelist
Da sprach Pilatus zu ihnen:
Pilatus
So nehmet ihr ihn hin und richtet ihn nach eurem Gesetze!
Evangelist
Da sprachen die Jüden zu ihm:
Wir dürfen niemand töten.
Evangelist
Auf dass erfüllet würde das Wort Jesu, welches er sagte, da er deutete, welches Todes er sterben würde. Da ging Pilatus wieder hinein in das Richthaus und rief Jesu und sprach zu ihm:
Pilatus
Bist du der Jüden König?
Evangelist
Jesus antwortete:
Jesus
Redest du das von dir selbst, oder haben’s dir andere von mir gesagt.
Evangelist
Pilatus antwortete:
Pilatus
Bin ich ein Jüde? Dein Volk und die Hohenpriester haben dich mir überantwortet; was hast du getan?
Evangelist
Jesus antwortete:
Jesus
Mein Reich ist nicht von dieser Welt; wäre mein Reich von dieser Welt, meine Diener würden darob kämpfen, dass ich den Jüden nicht überantwortet würde; aber nun ist mein Reich nicht von dannen.
Ach großer König, groß zu allen Zeiten,
Wie kann ich gnugsam diese Treu ausbreiten?
Keins Menschen Herze mag indes ausdenken,
Was dir zu schenken.
Ich kann’s mit meinen Sinnen nicht erreichen,
Womit doch dein Erbarmen zu vergleichen.
Wie kann ich dir denn deine Liebestaten
Im Werk erstatten?
Evangelist
Da sprach Pilatus zu ihm:
Pilatus
So bist du dennoch ein König?
Evangelist
Jesus antwortete:
Jesus
Du sagst’s, ich bin ein König. Ich bin dazu geboren und in die Welt kommen, dass ich die Wahrheit zeugen soll. Wer aus der Wahrheit ist, der höret meine Stimme.
Evangelist
Spricht Pilatus zu ihm:
Pilatus
Was ist Wahrheit?
Evangelist
Und da er das gesaget, ging er wieder hinaus zu den Jüden und spricht zu ihnen:
Pilatus
Ich finde keine Schuld an ihm. Ihr habt aber eine Gewohnheit, dass ich euch einen losgebe; wollt ihr nun, dass ich euch der Jüden König losgebe?
Evangelist
Da schrieen sie wieder allesamt und sprachen:
Nicht diesen, sondern Barrabam!
Evangelist
Barrabas aber war ein Mörder. Da nahm Pilatus Jesum und geißelte ihn.
Betrachte, meine Seel, mit ängstlichem Vergnügen,
Mit bittrer Lust und halb beklemmtem Herzen
Dein höchstes Gut in Jesu Schmerzen,
Wie dir auf Dornen, so ihn stechen,
Die Himmelsschlüsselblumen blühn!
Du kannst viel süße Frucht von seiner Wermut brechen
Drum sieh ohn Unterlass auf ihn!
Erwäge, wie sein blutgefärbter Rücken
In allen Stücken
Dem Himmel gleiche geht,
Daran, nachdem die Wasserwogen
Von unsrer Sündflut sich verzogen,
Der allerschönste Regenbogen
Als Gottes Gnadenzeichen steht!
Verhör und Geißelung
Evangelist
Und die Kriegsknechte flochten eine Krone von Dornen und satzten sie auf sein Haupt und legten ihm ein Purpurkleid an und sprachen:
Sei gegrüßet, lieber Jüdenkönig!
Evangelist
Und gaben ihm Backenstreiche. Da ging Pilatus wieder heraus und sprach zu ihnen:
Pilatus
Sehet, ich führe ihn heraus zu euch, dass ihr erkennet, dass ich keine Schuld an ihm finde.
Evangelist
Also ging Jesus heraus und trug eine Dornenkrone und Purpurkleid. Und er sprach zu ihnen:
Pilatus
Sehet, welch ein Mensch!
Evangelist
Da ihn die Hohenpriester und die Diener sahen, schrieen sie und sprachen:
Kreuzige, kreuzige!
Evangelist
Pilatus sprach zu ihnen:
Pilatus
Nehmet ihr ihn hin und kreuziget ihn; denn ich finde keine Schuld an ihm!
Evangelist
Die Jüden antworteten ihm:
Wir haben ein Gesetz, und nach dem Gesetz soll er sterben; denn er hat sich selbst zu Gottes Sohn gemacht.
Evangelist
Da Pilatus das Wort hörete, fürchtet’ er sich noch mehr und ging wieder hinein in das Richthaus und spricht zu Jesu:
Pilatus
Von wannen bist du?
Evangelist
Aber Jesus gab ihm keine Antwort. Da sprach Pilatus zu ihm:
Pilatus
Redest du nicht mit mir? Weißest du nicht, dass ich Macht habe, dich zu kreuzigen, und Macht habe, dich loszugeben?
Evangelist
Jesus antwortete:
Jesus
Du hättest keine Macht über mich, wenn sie dir nicht wäre von oben herab gegeben; darum, der mich dir überantwortet hat, der hat’s größ’re Sünde.
Evangelist
Von dem an trachtete Pilatus, wie er ihn losließe.
Durch dein Gefängnis, Gottes Sohn,
Muss uns die Freiheit kommen;
Dein Kerker ist der Gnadenthron,
Die Freistatt aller Frommen;
Denn gingst du nicht die Knechtschaft ein,
Müßt unsre Knechtschaft ewig sein.
Evangelist
Die Jüden aber schrieen und sprachen:
Lässest du diesen los, so bist du des Kaisers Freund nicht; denn wer sich zum Könige machet, der ist wider den Kaiser.
Evangelist
Da Pilatus das Wort hörete, führete er Jesum heraus und satzte sich auf den Richtstuhl, an der Stätte, die da heißet: Hochpflaster, auf Ebräisch aber: Gabbatha. Es war aber der Rüsttag in Ostern um die sechste Stunde, und er spricht zu den Jüden:
Pilatus
Sehet, das ist euer König!
Evangelist
Sie schrieen aber:
Weg, weg mit dem, kreuzige ihn!
Evangelist
Spricht Pilatus zu ihnen:
Pilatus
Soll ich euren König kreuzigen?
Evangelist
Die Hohenpriester antworteten:
Wir haben keinen König denn den Kaiser.
Evangelist
Da überantwortete er ihn, dass er gekreuziget würde. Sie nahmen aber Jesum und führeten ihn hin. Und er trug sein Kreuz und ging hinaus zur Stätte, die da heißet Schädelstätt, welche heißet auf Ebräisch: Golgatha.
Eilt, ihr angefochtnen Seelen,
Geht aus euren Marterhöhlen,
Eilt – Wohin? – nach Golgatha!
Nehmet an des Glaubens Flügel,
Flieht – Wohin? – zum Kreuzeshügel,
Eure Wohlfahrt blüht allda!
Evangelist
Allda kreuzigten sie ihn, und mit ihm zween andere zu beiden Seiten, Jesum aber mitten inne. Pilatus aber schrieb eine Überschrift und satzte sie auf das Kreuz, und war geschrieben: “Jesus von Nazareth, der Jüden König”. Diese Überschrift lasen viel Jüden, denn die Stätte war nahe bei der Stadt, da Jesus gekreuziget ist. Und es war geschrieben auf ebräische, griechische und lateinische Sprache. Da sprachen die Hohenpriester der Jüden zu Pilato:
Schreibe nicht: der Jüden König, sondern dass er gesaget habe: Ich bin der Jüden König.
Evangelist
Pilatus antwortet:
Pilatus
Was ich geschrieben habe, das habe ich geschrieben.
In meines Herzens Grunde
Dein Nam und Kreuz allein
Funkelt all Zeit und Stunde,
Drauf kann ich fröhlich sein.
Erschein mir in dem Bilde
Zu Trost in meiner Not,
Wie du, Herr Christ, so milde
Dich hast geblut’ zu Tod!
Kreuzigung und Tod
Evangelist
Die Kriegsknechte aber, da sie Jesum gekreuziget hatten, nahmen seine Kleider und machten vier Teile, einem jeglichen Kriegesknechte sein Teil, dazu auch den Rock. Der Rock aber war ungenähet, von oben an gewürket durch und durch. Da sprachen sie untereinander:
Lasset uns den nicht zerteilen, sondern darum losen, wes er sein soll.
Evangelist
Auf dass erfüllet würde die Schrift, die da saget: Sie haben meine Kleider unter sich geteilet und haben über meinen Rock das Los geworfen, Solches taten die Kriegesknechte. Es stund aber bei dem Kreuze Jesu seine Mutter und seiner Mutter Schwester, Maria, Kleophas Weib, und Maria Magdalena. Da nun Jesus seine Mutter sahe und den Jünger dabei stehen, den er lieb hatte, spricht er zu seiner Mutter:
Jesus
Weib, siehe, das ist dein Sohn!
Evangelist
Darnach spricht er zu dem Jünger:
Jesus
Siehe, das ist deine Mutter!
Er nahm alles wohl in acht
In der letzten Stunde,
Seine Mutter noch bedacht,
Setzt ihr ein’ Vormunde.
O Mensch, mache Richtigkeit,
Gott und Menschen liebe,
Stirb darauf ohn alles Leid,
Und dich nicht betrübe!
Evangelist
Und von Stund an nahm sie der Jünger zu sich. Darnach, als Jesus wusste, dass schon alles vollbracht war, dass die Schrift erfüllet würde, spricht er:
Jesus
Mich dürstet!
Evangelist
Da stund ein Gefäße voll Essigs. Sie fülleten aber einen Schwamm mit Essig und legten ihn um einen Isopen, und hielten es ihm dar zum Munde. Da nun Jesus den Essig genommen hatte, sprach er:
Jesus
Es ist vollbracht!
Es ist vollbracht!
O Trost vor die gekränkten Seelen!
Die Trauernacht
Läßt nun die letzte Stunde zählen.
Der Held aus Juda siegt mit Macht
Und schließt den Kampf.
Es ist vollbracht!
Evangelist
Und neiget das Haupt und verschied.
Mein teurer Heiland, lass dich fragen,
Jesu, der du warest tot,
Da du nunmehr ans Kreuz geschlagen
Und selbst gesagt: Es ist vollbracht,
Lebest nun ohn Ende,
Bin ich vom Sterben frei gemacht?
In der letzten Todesnot
Nirgend mich hinwende
Kann ich durch deine Pein und Sterben
Das Himmelreich ererben?
Ist aller Welt Erlösung da?
Als zu dir, der mich versühnt,
O du lieber Herre!
Du kannst vor Schmerzen zwar nichts sagen;
Gib mir nur, was du verdient,
Doch neigest du das Haupt
Und sprichst stillschweigend: ja.
Mehr ich nicht begehre!
Grablegung
Evangelist
Und siehe da, der Vorhang im Tempel zerriss in zwei Stück von oben an bis unten aus. Und die Erde erbebete, und die Felsen zerrissen, und die Gräber täten sich auf, und stunden auf viel Leiber der Heiligen.
Mein Herz, in dem die ganze Welt
Bei Jesu Leiden gleichfalls leidet,
Die Sonne sich in Trauer kleidet,
Der Vorhang reißt, der Fels zerfällt,
Die Erde bebt, die Gräber spalten,
Weil sie den Schöpfer sehn erkalten,
Was willst du deines Ortes tun?
Zerfließe, mein Herze, in Fluten der Zähren
Dem Höchsten zu Ehren!
Erzähle der Welt und dem Himmel die Not:
Dein Jesus ist tot!
Evangelist
Die Jüden aber, dieweil es der Rüsttag war, dass nicht die Leichname am Kreuze blieben den Sabbat über (denn desselbigen Sabbats Tag war sehr groß), baten sie Pilatum, dass ihre Beine gebrochen und sie abgenommen würden. Da kamen die Kriegsknechte und brachen dem ersten die Beine und dem andern, der mit ihm gekreuziget war. Als sie aber zu Jesu kamen, da sie sahen, dass er schon gestorben war, brachen sie ihm die Beine nicht; sondern der Kriegsknechte einer eröffnete seine Seite mit einem Speer, und alsobald ging Blut und Wasser heraus. Und der das gesehen hat, der hat es bezeuget, und sein Zeugnis ist wahr, und derselbige weiß, dass er die Wahrheit saget, auf dass ihr gläubet. Denn solches ist geschehen, auf dass die Schrift erfüllet würde: “Ihr sollet ihm kein Bein zerbrechen”. Und abermal spricht eine andere Schrift: “Sie werden sehen, in welchen sie gestochen haben”.
O hilf, Christe, Gottes Sohn,
Durch dein bitter Leiden,
Dass wir dir stets untertan
All Untugend meiden,
Deinen Tod und sein Ursach
Fruchtbarlich bedenken,
Dafür, wiewohl arm und schwach,
Dir Dankopfer schenken!
Grablegung
Evangelist
Darnach bat Pilatum Joseph von Arimathia, der ein Jünger Jesu war (doch heimlich aus Furcht vor den Jüden), dass er möchte abnehmen den Leichnam Jesu. Und Pilatus erlaubete es. Derowegen kam er und nahm den Leichnam Jesu herab. Es kam aber auch Nikodemus, der vormals bei der Nacht zu Jesu kommen war, und brachte Myrrhen und Aloen untereinander, bei hundert Pfunden. Da nahmen sie den Leichnam Jesu und bunden ihn in leinen Tücher mit Spezereien, wie die Jüden pflegen zu begraben. Es war aber an der Stätte, da er gekreuziget ward, ein Garten, und im Garten ein neu Grab, in welches niemand je geleget war. Daselbst hin legten sie Jesum, um des Rüsttags willen der Jüden, dieweil das Grab nahe war.
Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine,
Die ich nun weiter nicht beweine,
Ruht wohl und bringt auch mich zur Ruh!
Das Grab, so euch bestimmet ist
Und ferner keine Not umschließt,
Macht mir den Himmel auf und schließt die Hölle zu.
Ach Herr, lass dein lieb Engelein
Am letzten End die Seele mein
In Abrahams Schoß tragen,
Den Leib in seim Schlafkämmerlein
Gar sanft ohn einge Qual und Pein
Ruhn bis am jüngsten Tage!
Alsdenn vom Tod erwecke mich,
Dass meine Augen sehen dich
In aller Freud, o Gottes Sohn,
Mein Heiland und Genadenthron!
Herr Jesu Christ, erhöre mich,
Ich will dich preisen ewiglich!
Pasja wg. św. Jana
Część pierwsza – Zdrada i pojmanie
Panie, nasz Władco, którego sława
Świetna jest we wszystkich krajach!
Ukaż nam przez Swoją Mękę,
Że Ty, jest prawym Synem Boga.
Przez cały czas,
Nawet w największym upadku,
Będziesz wychwalany.
Ewangelista:
Jezus wyszedł ze swoimi uczniami za potok Cedron, gdzie był ogród, do którego wszedł on i jego uczniowie. A Judasz, który go zdradził, znał to miejsce, bo Jezus często się tam zbierał ze swoimi uczniami. Judasz więc, wziąwszy oddział żołnierzy i strażników od naczelnych kapłanów i faryzeuszy, przyszedł tam z latarniami, pochodniami i bronią. Wtedy Jezus, wiedząc o wszystkim, co miało na niego przyjść, wyszedł im naprzeciw i zapytał:
Jezus:
Kogo szukacie?
Ewangelista:
Odpowiedzieli mu:
Jezusa z Nazaretu
Ewangelista:
Jezus powiedział do nich:
Jezus:
To ja jestem.
Ewangelista:
A stał z nimi i Judasz, który go zdradził. Gdy tylko im powiedział: To ja jestem, cofnęli się i padli na ziemię. Wtedy ich znowu spytał:
Jezus:
Kogo szukacie?
Ewangelista:
A oni odpowiedzieli:
Jezusa z Nazaretu.
Ewangelista:
Jezus odpowiedział:
Jezus:
Powiedziałem wam, że to ja jestem. Jeśli więc mnie szukacie, pozwólcie tym odejść.
O wielka miłości, o miłości bez miary,
Która Cię przywiodła na tą drogę męki!
Żyję na świecie wśród rozkoszy i radości,
A Ty musisz cierpieć!
Ewangelista:
Stało się tak, aby się wypełniły słowa, które powiedział: Nie straciłem żadnego z tych, których mi dałeś. Wówczas Szymon Piotr, mając miecz, dobył go, uderzył sługę najwyższego kapłana i odciął mu prawe ucho.
A temu słudze było na imię Malchos.
I powiedział Jezus do Piotra:
Jezus:
Włóż swój miecz do pochwy. Czy nie mam pić kielicha, który mi dał Ojciec?
Twoja wola spełnia się, Panie Boże,
Tak na ziemi jak i w Królestwie Niebieskim;
Daj nam cierpliwość w czasie cierpienia,
Posłuszeństwo w miłości i cierpieniu,
Broń i prowadź wszystkie ciało i krew,
Aby spełniały wciąż Twą wolę.
Ewangelista:
Wtedy oddział żołnierzy i dowódca oraz strażnicy żydowscy schwytali Jezusa, związali go; I zaprowadzili go najpierw do Annasza, bo był teściem Kajfasza, który tego roku był najwyższym kapłanem. To Kajfasz był tym, który doradził Żydom, że pożyteczniej jest, aby jeden człowiek umarł za lud.
By zdjąć pęta moich grzechów
Które mnie wiążą,
Związano Mego Zbawcę.
Ze wszystkich guzów grzechów
Pragnie mnie On uleczyć,
Przeto nosi On rany.
Zaparcie się Piotra
Ewangelista:
A szedł za Jezusem Szymon Piotr i inny uczeń.
Podążę za Tobą również radosnymi krokami
I nie opuszczę Cię,
Moje życie, moje światło. Powezmę bieg i nie przestraszę się,
Byś sam mnie prowadził,
Popychał, prosił.
Ewangelista:
Ten uczeń zaś był znany najwyższemu kapłanowi i wszedł z Jezusem na dziedziniec najwyższego kapłana. Ale Piotr stał na zewnątrz u drzwi. Wtedy wyszedł ten drugi uczeń, który był znany najwyższemu kapłanowi, pomówił z odźwierną i wprowadził Piotra. Wówczas dziewczyna odźwierna zapytała Piotra:
Sopran:
Czy i ty nie jesteś jednym z uczniów tego człowieka?
Ewangelista:
On odpowiedział:
Piotr:
Nie jestem.
Ewangelista:
A ponieważ było zimno, strażnicy i słudzy, rozpaliwszy ogień, stali i grzali się. Stał też z nimi Piotr i grzał się. Tymczasem najwyższy kapłan pytał Jezusa o jego uczniów i o jego naukę. Jezus mu odpowiedział:
Jezus:
Ja jawnie mówiłem światu. Zawsze nauczałem w synagodze i w świątyni, gdzie zewsząd schodzą się Żydzi, a potajemnie nic nie mówiłem. Dlaczego mnie pytasz? Zapytaj tych, którzy słyszeli to, co im mówiłem. Oto oni wiedzą, co mówiłem.
Ewangelista:
A gdy on to powiedział, jeden ze sług, który tam stał, wymierzył policzek Jezusowi, mówiąc:
Sługa:
Tak odpowiadasz najwyższemu kapłanowi?
Ewangelista:
Jezus mu odpowiedział:
Jezus:
Jeśli źle powiedziałem, daj świadectwo o złu, a jeśli dobrze, dlaczego mnie bijesz?
Kto Cię uderzył,
Mój Zbawco i plagami Cię
Tak źle potraktował?
Nie jesteś przecież grzesznikiem,
Jak my i nasze dzieci,
Nie znasz zbrodni.
Ja, ja i moje grzechy,
Których tyle znaleźć można co ziarenek
Piasku nad morzem,
To one wywołały
Nędzę, która Cię uderza,
I zasmuca katuszami.
Ewangelista:
A Annasz odesłał go związanego do Kajfasza, najwyższego kapłana. A Szymon Piotr stał i grzał się. I zapytali go:
Czy i ty nie jesteś jednym z jego uczniów?
Ewangelista:
A on się wyparł, mówiąc:
Piotr:
Nie jestem.
Ewangelista:
Zapytał go jeden ze sług najwyższego kapłana, krewny tego, któremu Piotr odciął ucho:
Sługa:
Czyż nie ciebie widziałem z nim w ogrodzie?
Ewangelista:
Wtedy Piotr znowu się wyparł. I zaraz zapiał kogut. Wspomniał Piotr na słowo Pana, wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał.
Ach, mój umyśle,
Gdzie się w końcu znajdę,
Gdzie się pokrzepię?
Pozostać tutaj,
Albo też odejść
Za gór i pagórków grzbiety?
Na tym świecie nie ma rady,
A w sercu
Pozostaje ból
Moich zbrodni,
Skoro sługa wyparł się Pana.
Piotr, co nie przypomniał sobie,
Wspomnień swego Boga,
Ten przy pierwszym spojrzeniu
Gorzko zapłakał:
Jezu, spójrz na mnie,
Gdy nie będę pokutował;
Gdy uczynię zło,
Porusz me sumienie.
Część Druga – Przesłuchanie i biczowanie
Chrystus, co nas czyni błogosławionymi,
żadnego zła nie popełnił,
Został za nas w nocy
Niczym złodziej schwytany,
Poprowadził Go bezbożny lud
I fałszywie oskarżył,
Wyśmiany, wyszydzony i opluty,
Jak mówi Pismo.
Ewangelista:
Od Kajfasza więc zaprowadzili Jezusa do ratusza; a było rano. Sami jednak nie weszli do ratusza, aby się nie skalać, lecz żeby mogli spożyć Paschę. Wówczas Piłat wyszedł do nich i zapytał:
Piłat:
Jaką skargę wnosicie przeciwko temu człowiekowi?
Ewangelista:
Odpowiedzieli mu:
Gdyby on nie był złoczyńcą, nie wydalibyśmy go tobie.
Ewangelista:
I powiedział Piłat
Piłat:
Wy go weźcie i osądźcie według waszego prawa.
Ewangelista:
Żydzi mu odpowiedzieli:
Nam nie wolno nikogo zabijać.
Ewangelista:
Stało się tak, aby się wypełniły słowa, które powiedział Jezus, dając znać, jaką śmiercią miał umrzeć. Wtedy Piłat znowu wszedł do ratusza, wezwał Jezusa i zapytał go:
Piłat:
Czy ty jesteś królem Żydów?
Ewangelista:
Jezus mu odpowiedział:
Jezus:
Czy mówisz to sam od siebie, czy inni powiedzieli ci o mnie?
Ewangelista:
Piłat odpowiedział:
Piłat:
Czy ja jestem Żydem? Twój naród i naczelni kapłani wydali mi ciebie. Cóż więc uczyniłeś?
Ewangelista:
Jezus odpowiedział:
Jezus:
Moje królestwo nie jest z tego świata. Gdyby moje królestwo było z tego świata, to moi słudzy walczyliby, abym nie został wydany Żydom. Teraz jednak moje królestwo nie jest stąd.
O wielki królu, wielki przez cały czas,
Jakże mam tę skromną wierność opisać?
Żadne ludzkie serce nie może wymyślić.
Jak Ci dziękować.
Nie mogę mymi zmysłami dociec,
Z czym miałbym Twą litość porównać.
Jakże mogę za uczynki Twej miłości,
Swą pracą odpłacić?
Ewangelista:
Wtedy Piłat zapytał go:
Piłat:
A więc jesteś królem?
Ewangelista:
Jezus mu odpowiedział:
Jezus:
Ty mówisz, że jestem królem. Ja po to się narodziłem i po to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie. Każdy, kto jest z prawdy, słucha mego głosu.
Ewangelista:
Piłat powiedział do niego:
Piłat:
Cóż to jest prawda?
Ewangelista:
A to powiedziawszy, wyszedł znowu do Żydów i powiedział do nich:
Piłat:
Ja nie znajduję w nim żadnej winy. A u was jest zwyczaj, że na Paschę wypuszczam wam jednego więźnia. Chcecie więc, abym wam wypuścił króla Żydów?
Ewangelista:
Wówczas wszyscy znowu zawołali:
Nie tego, ale Barabasza!
Ewangelista:
A Barabasz był bandytą. Wtedy Piłat wziął Jezusa i ubiczował go.
Przypatrz się, mój umyśle, z lękliwą przyjemnością,
Z gorzką radością i uciskiem serca,
Najwyższemu dobru w bólu Jezusa,
Jak przez kolce, co tak Go kłują,
Jak kwitną niebieskie pierwiosnki;
Możesz wiele słodkich owoców, z Jego piołunu zerwać,
Na Niego bez przerwy spoglądając.
Rozważ, jak Jego zakrwawione Plecy
One w każdym kawałku
Wprost do nieba prowadzą! Gdy zaś wreszcie fale wód
Powodzi naszych grzechów przejdą,
Wstaje najpiękniejsza tęcza
Jako znak Łaski Bożej.
Przesłuchanie i biczowanie
Ewangelista:
A żołnierze upletli koronę z cierni, włożyli mu ją na głowę i ubrali go w purpurowy płaszcz. I mówili:
Witaj, królu Żydów!
Ewangelista:
I policzkowali go. Piłat znowu wyszedł na zewnątrz i powiedział do nich:
Piłat:
Oto wyprowadzam go do was na zewnątrz, abyście wiedzieli, że nie znajduję w nim żadnej winy.
Ewangelista:
Wtedy Jezus wyszedł na zewnątrz w cierniowej koronie i w purpurowym płaszczu. I powiedział do nich Piłat
Piłat:
Oto człowiek!
Ewangelista:
A gdy naczelni kapłani i ich słudzy zobaczyli go, zawołali:
Ukrzyżuj, ukrzyżuj go!
Ewangelista:
Piłat powiedział do nich:
Piłat:
Wy go weźcie i ukrzyżujcie, bo ja nie znajduję w nim żadnej winy.
Ewangelista:
Żydzi mu odpowiedzieli:
My mamy prawo i według naszego prawa powinien umrzeć, bo czynił siebie Synem Bożym.
Ewangelista:
A gdy Piłat usłyszał te słowa, jeszcze bardziej się zląkł. I wszedł znowu do ratusza, i zapytał Jezusa:
Piłat:
Skąd ty jesteś?
Ewangelista:
Lecz Jezus nie dał mu odpowiedzi. Wtedy Piłat powiedział do niego:
Piłat:
Nie chcesz ze mną rozmawiać? Nie wiesz, że mam władzę ukrzyżować cię i mam władzę cię wypuścić?
Ewangelista:
Jezus odpowiedział:
Jezus:
Nie miałbyś żadnej władzy nade mną, gdyby ci jej nie dano z góry. Dlatego ten, który mnie tobie wydał, ma większy grzech.
Ewangelista:
Odtąd Piłat starał się go wypuścić.
Przez więzienie, Syn Boga.
Przyniósł nam wolność,
Karcer stał się Tronem Łaski,
Miastem wolności wszystkich pobożnych;
Gdybyś nie przełamał niewoli,
Musiałaby nasza niewola być wieczną.
Ewangelista:
Żydzi jednak wołali:
Jeśli go wypuścisz, nie jesteś przyjacielem cesarza. Każdy, kto się czyni królem, sprzeciwia się cesarzowi.
Ewangelista:
Gdy więc Piłat usłyszał te słowa, wyprowadził Jezusa na zewnątrz i usiadł na krześle sędziowskim, na miejscu zwanym Litostrotos, a po hebrajsku Gabbata. A był to dzień przygotowania Paschy, około godziny szóstej. I powiedział Piłat do Żydów:
Pilat:
Oto wasz król!
Ewangelista:
Lecz oni zawołali:
Strać, strać! Ukrzyżuj go!
Ewangelista:
Piłat ich zapytał:
Piłat:
Waszego króla mam ukrzyżować?
Ewangelista:
Naczelni kapłani odpowiedzieli:
Nie mamy króla poza cesarzem.
Ewangelista:
Wtedy im go wydał, żeby go ukrzyżowano. Wzięli więc Jezusa i wyprowadzili go. A on, niosąc swój krzyż, wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, a po hebrajsku Golgotą;
Spieszcie, wy pobite dusze.
Wyjdźcie z waszymi jarów męki (szeol),
Spieszcie – A dokąd? – Na Golgotę! Sprawcie sobie skrzydła wiary!
Lećcie – Gdzie? – na wzgórze krzyża.
Wasze dobro kwitnie tam!
Ewangelista:
Gdzie go ukrzyżowali, a z nim dwóch innych z obu stron, pośrodku zaś Jezusa. Sporządził też Piłat napis i umieścił na krzyżu. A było napisane: “Jezus z Nazaretu, król Żydów”. Napis ten czytało wielu Żydów, bo miejsce, gdzie ukrzyżowano Jezusa, było blisko miasta. A było to napisane po hebrajsku, po grecku i po łacinie. Wtedy naczelni kapłani żydowscy powiedzieli do Piłata:
Nie pisz: Król Żydów, ale że on mówił: Jestem królem Żydów.
Ewangelista:
Piłat odpowiedział:
Piłat:
Co napisałem, to napisałem.
W głębi mego serca
Samo Twe Imię i Krzyż
Iskrzy w każdym czasie, o każdej godzinie,
Przez nie potrafię się radować.
Zajaśniał dla mnie obraz
Aby pocieszyć mnie w mym nieszczęściu,
Jak Ty, Panie Chryste, tak łagodnie
Wykrwawiłeś się na śmierć.
Ukrzyżowanie i śmierć Jezusa
Ewangelista:
A gdy żołnierze ukrzyżowali Jezusa, wzięli jego szaty i podzielili na cztery części, każdemu żołnierzowi część. Wzięli też tunikę, a tunika ta nie była szyta, ale od góry cała tkana. Mówili więc między sobą:
Nie rozcinajmy jej, ale rzućmy losy o to, do kogo ma należeć;
Ewangelista:
Aby się wypełniło Pismo, które mówi: “Podzielili między siebie moje szaty, a o moje ubranie rzucali losy”. To właśnie zrobili żołnierze. A przy krzyżu Jezusa stały jego matka i siostra jego matki, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena. Gdy więc Jezus zobaczył matkę i ucznia, którego miłował, stojącego obok, powiedział do swojej matki:
Jezus:
Kobieto, oto twój syn.
Ewangelista:
Potem powiedział do ucznia:
Jezus:
Oto twoja matka.
On wszystko wykonał dobrze
W swej ostatniej godzinie,
Swojej Matce z rozwagą,
Wyznaczył opiekuna.
O człowiecze, czyń słusznie,
Boga kochaj i ludzi,
Umieraj bez żadnego żalu,
I się nie smuć.
Ewangelista:
I od tej godziny uczeń ten wziął ją do siebie. Potem Jezus, widząc, że już wszystko się wykonało, aby się wypełniło Pismo, powiedział:
Jezus:
Pragnę.
Ewangelista:
A stało tam naczynie pełne octu. Nasączono więc gąbkę octem, nałożono ją na hizop i podano mu do ust. A gdy Jezus skosztował octu, powiedział:
Jezus:
Wykonało się.
Wykonało się!
O pociecho dla chorych dusz;
Noc żałoby
Pozwól mi zliczyć ostatnie godziny. Bohater Judy zwyciężył z siłą
I zakończył walkę. Wykonało się.
Ewangelista:
I schyliwszy głowę, oddał ducha.
Mój drogi Zbawco, pozwolisz, że zapytam,
Czy to, że zostałeś ukrzyżowany
I sam powiedziałeś: „Wykonało się”
Czyni mnie wolnym od śmierci?
Czy mogę przez Twój ból i śmierć
Otrzymać Królestwo Niebieskie?
Czy zbawiony został świat?
Nie możesz wszak że przez ból mówić,
Ale skłoń tylko głowę
I milcząco wypowiedz: Tak!
Jezu któryś martwy był
Żywyś teraz wiecznie
W nędzy, śmierci straszny czas
Nigdzie się nie zwracam.
Jeno Ty rozgrzeszasz mię
O mój dobry Panie,
Daj coś sam zasłużył wszak,
Więcej ja nie pragnę.
Złożenie do grobu
Ewangelista:
A oto zasłona przybytku rozdarła się na dwoje z góry na dół, ziemia zadrżała i skały zaczeły pekać. Groby się otworzyły i wiele ciał świętych, którzy umarli, powstało.
Moje serce, podczas gdy cały świat
Z cierpiącym Jezusem również cierpi,
Słonce oblekło się w żałobę.
Zasłona rozdarła się, skały pekały,
Ziemia trzęsła się, groby się rozstąpiły,
Skoro sam Stwórca umarł:
A co ty samo zrobisz?
Rozpłyń sie, me serce, w potokach łez
Dla chwał Najwyższego.
Opowiedz światu i niebu swą nędze,
Bo Jezus umarł!
Ewangelista:
Wtedy Żydzi, aby ciała nie zostały na krzyżu na szabat, ponieważ był dzień przygotowania (bo ten dzień szabatu był wielkim dniem), prosili Piłata, aby połamano im golenie i zdjęto ich. Przyszli więc żołnierze i połamali golenie pierwszemu i drugiemu, który z nim był ukrzyżowany. Ale gdy przyszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie łamali mu goleni; Lecz jeden z żołnierzy przebił włócznią jego bok i natychmiast wypłynęła krew i woda. A ten, który to widział, świadczył o tym, a jego świadectwo jest prawdziwe i on wie, że mówi prawdę, abyście wy wierzyli. Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Żadna jego kość nie będzie złamana. I znowu w innym miejscu Pismo mówi: Ujrzą tego, którego przebili.
Pomóż, Chryste, Synu Boga,
Przez swe gorzkie cierpienie,
Byśmy zawsze byli Ci poddani,
Od przywar stronili,
Twoją śmierć i jej przyczynę
Płodnie rozważali.
Przeto, jak bardzo bylibyśmy biedni i słabi,
Składaliśmy byśmy Ci ofiarę dziękczynną.
Złożenie do grobu
Ewangelista:
A potem Józef z Arymatei, który z obawy przed Żydami był potajemnie uczniem Jezusa, prosił Piłata, aby mógł zdjąć ciało Jezusa. A Piłat zezwolił. Poszedł więc i zdjął ciało Jezusa. Przyszedł też Nikodem, który przedtem przyszedł w nocy do Jezusa, niosąc około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu. Wzięli więc ciało Jezusa i owinęli je w płótna z tymi wonnościami, zgodnie z żydowskim zwyczajem grzebania zmarłych. A na miejscu, gdzie był ukrzyżowany, był ogród, a w ogrodzie nowy grobowiec, w którym jeszcze nikt nie był złożony. Tam więc położyli Jezusa z powodu żydowskiego dnia przygotowania, bo grób był blisko.
Spoczywajcie w spokoju, Wy święte kości,
Których już nie będę opłakiwała,
Spoczywajcie w spokoju i przywiedźcie mnie także do spoczynku. Grób, który Was zamyka
I więcej żadnego nieszczęścia nie obejmie,
Otwiera dla mnie niebo i zamyka piekło.
Ach Panie, ześlij swego kochanego anioła
U samego kresu mej duszy,
By mnie przeniósł na łono Abrahama,
Ciało w swym sennym pokoju
Było łagodnie, bez męki i bólu,
Spoczęło aż do Dnia Sądu!
Następnie zbudź mnie ze śmierci,
Aby moje oczy Cię ujrzały
W całej radości, o Synu Boga,
Mój Zbawco i Tronie Łaski!
Panie Jezu, wysłuchaj mnie,
Będę wychwalał Cię wiecznie!
"Te l l me where you stand" – Pasja wg św. Jana Bacha jako dramat zbawczy i kompozycja poszukująca duszy 1
“Czuję, że nie ma wątpliwości, że Pasja wg św. Jana została napisana później, kiedy Bach był u szczytu swoich możliwości. Współczesne wpływy wydają się bardziej widoczne w jego innej pasji i wydaje mi się, że kompozytor musi jeszcze właściwie opanować materiał. Ale ludzie są oczywiście oszołomieni podwójnymi refrenami”.
(Robert Schumann, 1851)
Pasja wg Św. Jana – Mniejsza?
Podczas gdy Pasja wg św. Mateusza odegrała centralną rolę w 19-wiecznym odrodzeniu muzyki Bacha, Pasja wg św. Jana długo walczyła o uznanie jako kompozycja o równym znaczeniu; Po 1800 roku był nie tylko wykonywany rzadziej, ale także cieszył się mniejszym zainteresowaniem w nauce muzycznej.
Ta rozbieżność w odbiorze jest uzasadniona: własna rodzina i potomkowie Bacha przedstawiali Pasję według św. Mateusza jako “wielką Pasję” Bacha, a tym samym jako “rzeczywistą” kompozycję kompozytora o cierpieniach Jezusa Chrystusa. Taki sceptycyzm wobec Pasji wg św. Jana ma wiele wspólnego z jej rzekomo mniej ambitną partyturą tylko na jeden chór, a także ze złożonością chórów, które w 1886 roku Thomascantor Moritz Hauptmann – z mieszaniną podziwu i niechęci – określił jako “barbarzyńsko rozległe i zakazujące”.
Różnice między dwiema zachowanymi Pasjami Bacha wynikają jednak w dużej mierze z ich różnych tekstów biblijnych: nie jest przypadkiem, że symbolem ewangelisty Mateusza jest człowiek, podczas gdy orzeł jest używany do reprezentowania Jana. Pasja wg św. Mateusza interpretuje cierpienie Jezusa w perspektywie zbawienia przez śmierć: Chrystus tej kompozycji, któremu towarzyszą promienne struny, jest cierpliwym człowiekiem boleści, ogłoszonym już za życia Zbawicielem.
Natomiast w Pasji wg św. Jana Jezus jest spornym Synem Bożym, którego uznanie za Mesjasza zadecyduje o zbawieniu całej ludzkości. Ponieważ Jezus musi zatriumfować przez śmierć i degradację, realistyczne przedstawienie ma pierwszeństwo przed refleksją liryczną: podobnie jak opera sakralna, refrementywy i arie Pasji wg św. Jana bezlitośnie eksponują motywy i działania wszystkich bohaterów.
To właśnie ta szybka – niemal nieznośna – żywość wyróżnia Pasję wg św. Jana i czyni ją ulubioną Pasją wielu chórzystów. Rzeczywiście, to, co w 19 wieku było postrzegane jako afront dla chrześcijańskiej prostoty i przyzwoitości, jest dziś okrzyknięte szczególną cnotą pracy.
Pasja wg Św. Jana – Źródła i wersje
Zachowany szereg oryginalnych rękopisów i części wykonawczych świadczy o przywiązaniu Bacha do jego genialnej podstawowej koncepcji dzieła w połączeniu z jego wysiłkami na rzecz ciągłego dostosowywania i unowocześniania. Po raz pierwszy skomponowana w 1724 roku, Pasja wg św. Jana była pierwszą kompozycją Bacha na Wielki Piątek podczas jego kadencji w Lipsku, a on nadal eksperymentował z materiałem aż do 1749 roku.
Pasja wg Św. Jana – dochodzenie
Być może nawet 1750 r. W przeciwieństwie do Pasji wg św. Mateusza, którą Bach ukończył w 1736 r. własnoręcznie kaligraficzną partyturą, Pasja wg św. Jana nigdy nie osiągnęła tak definitywnej formy. Potrzeba było raczej dziesięcioleci badań uczonych Bacha, takich jak Arthur Mendel i Peter Wollny, aby ustalić chronologię dzieła w nie mniej niż czterech różnych wersjach.
Z pierwszej wersji napisanej w 1724 roku zachowało się tylko kilka partii wykonawczych, ale z nich możemy wywnioskować, że ogólny schemat muzyczny i kluczowe części, w tym “Herr, unser Herrscher” (Panie, Ty, nasz mistrzu), były jasne od samego początku. W trakcie przygotowywania utworu do ponownego wykonania w 1725 roku Bach zmienił Pasję wg św. Jana tak znacząco, że drugą wersję można uznać za zasadniczo nową kompozycję.
Na przykład refren wprowadzający został zastąpiony koncertującą oprawą hymnu “O Mensch, bewein dein’ Sünde groß” (O człowieku, opłakuj tak wielkie grzechy swoje), które Bach wykorzystał później do zamknięcia pierwszej części Pasji według św. Mateusza, i dodano trzy nowe arie, których dramatyczny, ale dworski ton mógł szczególnie spodobać się publiczności. Wymieniono również część końcową: w tej wersji Bach wykorzystał oprawę chorałową “Christe, du Lamm Gottes” (O Chryste, Baranku Bożym) z BWV 23, kantaty, którą złożył w 1723 roku w Lipsku.
Pasja wg Św. Jana – kompilacje
Po latach po 1727 roku pisząc Pasję wg św. Mateusza i wykonując utwory różnych innych mistrzów, Bach powrócił w 1732 roku do Pasji wg św. Jana. W tej wersji usunął wiele zmian wprowadzonych w wersji z 1725 r. i usunął kilka fragmentów zaczerpniętych z Ewangelii św. Mateusza i św. Marka. W 1739 roku postanowił nadać różnorodnym materiałom przejrzystą formę w nowej kopii rękopisu. Schemat ten został jednak porzucony po 20 stronach, być może w odpowiedzi na nagły zakaz, nałożony przez radę miejską Lipska, na występ zaplanowany na Wielki Piątek tego roku – incydent, który bardzo sfrustrował kompozytora.
Pasja wg Św. Jana – wersje
Ostatnia wersja, z lat 1749/50, jest podobna pod względem muzyki i kolejności ruchów do wersji z 1724 roku. Można przyjąć, że zmiany instrumentacji (kontragot w continuo, brak użycia violas d’amore) i zmodyfikowane teksty arii, poprawione w stylu wczesnooświeceniowym, stanowią odpowiedź na zmienione gusta odbiorców.
Ze względu na swoją złożoną genezę docenienie Pasji wg św. Jana oznacza porzucenie ideału ostatecznej, autoryzowanej wersji na rzecz wielości możliwości. Należy jednak zauważyć, że widoczne są rozbieżności między zachowanymi tekstami źródłowymi, intencjami kompozytora i praktyką wykonawczą. Choć wersje druga i czwarta są najłatwiejsze do zrekonstruowania, nie wiadomo, czy wersja z 1725 roku (wyraźnie dopasowana do cyklu kantaty chorałowej), czy też zmiany w tekście dokonane w 1749 roku były świadomymi wypowiedziami artystycznymi Bacha.
W świetle tych czynników, często oczerniana kompilacja opublikowana w New Bach Edition może ponownie zyskać szerszą akceptację: chociaż ta mieszana wersja z pewnością nigdy nie została wykonana za życia Bacha, to jednak łączy w sobie dużą ilość bachowskiej substancji – w tym materiał z niekompletnej wersji z 1739 roku – i sama stanowi dokumentację recepcji Bacha w 20 i 21 wieku.
Pasja wg Św. Jana – Tradycje i oczekiwania słuchaczy
Kompozycja o cierpieniu i śmierci Jezusa zaliczana do najwznioślejszych – i najdelikatniejszych – zadań barokowego kompozytora. Rzeczywiście, jeszcze w 1847 roku muzykolog Carl von Winterfeld odradzał wykonywanie Pasji Bacha podczas nabożeństw, argumentując, że nie można oczekiwać, że pobożni chórzyści podszywają się pod oskarżycieli Jezusa – szczególnie znaczącą rolę w Pasji wg św. Jana.
Według luterańskiego punktu widzenia celem muzyki religijnej było natchnienie serc i umysłów kongregacji do pokuty i głębszego zrozumienia Bożego aktu odkupienia. Jednocześnie jednak należało unikać zbyt drastycznych przedstawień – Bach i inni kantorzy byli wyraźnie ostrzegani w umowach o pracę przed zbyt naturalistycznymi przedstawieniami.
Po reformacji muzyka kościelna była w dużej mierze zdominowana przez formy muzyczne oparte na wczesnej kościelnej deklamacji Ewangelii;
Ustawienia wielogłosowe były preferowane tylko w przedstawieniu scen grupowych. Jednak po 1700 roku świeckie formy muzyczne i swobodnie wersyfikowane teksty zaczęły przenikać do muzyki kościelnej – ku uciesze młodszego pokolenia kompozytorów związanych z Telemannem, Händelem, Keiserem i Stölzelem.
Pasja wg Św. Jana – Pasje i teksty
W związku z tym opisy biblijne były coraz częściej zastępowane przez oratoria złożone z recytatywów i arii, które wprowadziły do gry potężne obrazy poezji barokowej. Teksty takie jak “Blutiger und sterbender Jesus” Christiana Friedricha Hunolda (Jezus, krwawiący i umierający) z 1704 r. i Pasja opublikowana w 1712 r. przez Bartholda Hinricha Brockesa, członka senatu hamburskiego o zacięciu literackim, bez wątpienia wywołały sensację złożoną z równych części fascynacji i odrazy.
Można przypuszczać, że 18-wieczne kongregacje reagowały na muzykę znacznie bardziej bezpośrednio i fizycznie niż dzisiejsi koncertowicze, tak jak kaznodzieje baroku piętnowali występki swoich bliźnich z większą gorliwością niż ich politycznie poprawni następcy.
Nabożeństwo pasyjne w czasach Bacha należy rozumieć jako wielogodzinne doświadczenie oczyszczające, w którym nieodzowną rolę odgrywała muzyka. W tym sensie, jak zauważył entuzjasta Bacha Meinrad Walter, Wielki Piątek reprezentował zarówno liturgiczny, jak i muzyczny zenit roku kościelnego.
Pasja wg Św. Jana – Poziomy tekstowe i tworzenie afektu
Mistrzostwo Bacha i jego librecisty w pierwszym oratorium pasyjnym za kadencji kompozytora w Lipsku jest proporcjonalne do wielkości zadania. Znajomość Biblii przez Bacha była wyjątkowa, więc fakt, że narracja ewangeliczna miała w istocie pozostać niezmieniona, mógł uprościć jego twórczość, ale było to również ustępstwo wobec publiczności, dla której format był nowy – w teologicznie konserwatywnym Lipsku wykonanie oratorium pasyjnego było wciąż niemal niespotykaną innowacją.
Po pierwszym wykonaniu w 1717 roku Pasji Brockespasyjnej Telemanna w kościele w Neukirche, dopiero w 1721 roku Kuhnau, starzejący się Thomascantor, poprowadził Pasję wg św. Marka podczas nabożeństwa Nieszporów Wielkopiątkowych w Thomaskirche. Sam Bach miał odkryć, jak wątła jest ta nowa tradycja – komponując Pasję wg św. Jana w 1724 roku, zakładał, że muzyka będzie wykonywana w Thomaskirche. Jego przełożeni nalegali jednak, aby dzieło zostało zaprezentowane w Sankt Nikolai, drugim głównym kościele miasta. To przyniosło Bachowi zarówno reprymendę, jak i kłopoty z przedrukiem materiałów tekstowych, za które otrzymał zwrot dopiero później.
Żaden słuchacz nie może pozostać niewzruszony ponurą wspaniałością wstępnego refrenu “Herr, unser Herrscher” (Panie, Ty nasz mistrzu), ustawionego do tekstu Psalmu 8. Pulsujące dźwięki basu, strumienie krwi i gwałtowne uderzenia w środkowych głosach, a także nieustanne tarcie w bezlitośnie opadających drewnianych instrumentach dętych tworzą pejzaż dźwiękowy, który wykracza poza subiektywne cierpienie i odsłania horyzont o uniwersalnym znaczeniu.
W być może najciemniejszym otoczeniu muzyki dewocyjnej w historii, kompozytor nieuchronnie oddaje nierozerwalną naturę śmierci i gloryfikacji Zbawiciela. Zewnętrzne i środkowe części ruchu są z konieczności powiązane: nawet “größte Niedrigkeit” (najgłębsze biada) nie może pozbawić królewskiego majestatu udręczonego Chrystusa, którego królestwo ma inny wymiar. Jak wykazał niedawno Eric Chafe, sam ten wstępny ruch ujawnia głębokie zrozumienie przez Bacha janowskiej koncepcji Chrystusa i jej tradycji teologiczno-interpretacyjnej.
Bach podtrzymuje tę stylistyczną doskonałość, wykorzystując wszystkie poziomy tekstu libretta. Podczas gdy właściwa narracja ewangeliczna jest powiązana w wymianie recytatywów między Ewangelistą, Jezusem i pozostałymi postaciami, chóry mszalne – dłuższe w porównaniu do refrenów współczesnych Bachowi – ożywiają biblijną historię namacalnie gęstym fugalnym stylem i emocjonalnie naładowanymi gestami.
Rzeczywiście, nic nie mogło bardziej uderzająco zilustrować dezorientacji uczniów po potępieniu ich mistrza niż zrozpaczone okrzyki “Wohin?” (Dokąd?) w arii “Eilt, ihr angefuchtnen Seelen” (Pospiesz się, wy, o duchy mocno kuszone). I nawet żołnierskie losowanie płaszcza ukrzyżowanego Jezusa jest uchwycone w malowniczym ruchu z obbligato fagotem; Zaskakująca długość tej scenerii odzwierciedla znaczenie, jakie barokowi interpretatorzy przypisują wypełnieniu się tego proroctwa.
Następstwo symetrycznie powiązanych chórów na początku drugiej części zawsze było przedmiotem badań interpretatorów tego dzieła. Zgodnie z wysiłkami pierwszych chrześcijan, aby zdystansować się od swoich żydowskich korzeni (o czym świadczy Ewangelia św. Jana),
Obłudni kapłani i rozwścieczony tłum walczą o przeciągnięcie na swoją stronę niechętnego Poncjusza Piłata – rzeczywiście, aktualność portretu eskalacji przemocy przez Bacha jest przerażająca. Mimo to: metodyczne rozwikłanie wydarzeń, a także wybrany schemat tonalny jasno pokazują, że nawet przepełnieni nienawiścią oszuści są tylko graczami w boskim akcie zbawienia.
Dlatego chorał “Durch dein Gefängnis, Gottes Sohn” (Przez to więzienie, Synu Boży) zapewnia introspekcyjną chwilę wytchnienia, pośród zgiełku tłumu, w którym wspólnota chrześcijańska wyraża się w sposób, który pomógł publiczności utożsamić się z poczuciem winy, opuszczenia i zaufania. Rzeczywiście, piękne zwrotki chorałowe Bacha są nie tylko kontemplacyjnymi przerywnikami, które wyznaczają koniec każdego etapu narracji, ale są także odpowiedzią na skandaliczne wydarzenia.
Na przykład dwuwersowe “Wer hat dich so schlagen” (Kto cię teraz tak pogrążył) jest przykładem w swojej demonstracji, w jaki sposób protest może zrodzić samopoznanie i pokutę. A chorał “Petrus, der nicht denkt zurück” (Piotr, gdy nie myśli), który zamyka pierwszą część, nie tylko odpowiada na zaprzeczenie Petera, ale także zapewnia przejście do kazania, które nastąpiłoby w czasach Bacha.
Chociaż Bach usunął oryginalny chorał zamykający “Ach Herr, laß dein lieb Engelein” (Ach, Panie, niech twoje własne anioły są drogie) z wersji z 1725 i 1732 roku, później przywrócił go w wersji 1749/50. Biorąc pod uwagę, że to otoczenie mówi o własnej śmiertelności i nadziei na zmartwychwstanie, wzruszającą myślą jest, że Bach dokonał tej zmiany tak krótko przed własną śmiercią.
Kolejny poziom tekstu zawarty jest w ariach przeplatanych wydarzeniami pasyjnymi. W ariach Bach eksploruje pełne spektrum ludzkich emocji: od płonących wyrzutów sumienia (“Ach mein Sinn”) i lojalnej pewności siebie (“Ich folge dir gleichfalls”) po przykładne współczucie (“Erwäge”) i spokojny smutek (“Zerfließe, mein Herze”).
Ruchy takie jak arioso “Betrachte, meine Seel” (Obserwuj teraz, duszo moja), którego instrumentacja była wielokrotnie zmieniana, należą do najbardziej poruszających kompozycji muzyki medytacyjnej. Podobnie jak w barokowym martwym obrazie, Bach łączy charakterystyczne barwy fletów, niskich obojów, lutni i gamb oraz violę d’amore, która swój srebrzysty kolor tonalny zawdzięcza dodatkowym smyczom rezonansowym.
Pasja wg Św. Jana – Warsztat
Bach posługuje się również pełnym wachlarzem tropów i kodów muzyczno-teologicznych powszechnych w tamtych czasach, niemniej jednak nadaje każdej z tych symbolicznych postaci swoją własną charakterystyczną jakość. Jego bohaterami nie są statyczne postacie ołtarzowe zgromadzone wokół krzyża, ale skomplikowani ludzie swoich czasów, a także naszych.
Następstwo trzech arii i arioso, które następują po faktycznym ukrzyżowaniu Jezusa, jest szczególnie druzgocące w skutkach. Jakby dopiero teraz obserwatorzy dostrzegli ogrom wydarzenia, rodzi się wymiar najgłębszego smutku i empatii łamiącej wszelkie konwencje.
Ze wskazaniem tempa molto adagio, Bach przedstawia lament na altowego solistę i violę da gamba, który powtarza ostatnie słowa Jezusa i wydaje się milczeć z wysublimowanego bólu. Nawet poruszająca środkowa część “Człowiek judzki zwycięża z potęgą” nie kończy się wyzwoloną radością, ale przytłaczającą ciszą.
Następująca część, “Mein teuer Saviand” (Mój drogi Zbawiciel), jest początkowo nieco szczupła, ale stopniowaAlly nabiera zachwytu poprzez interpolowany chorał “Jesu, der du warest tot” (Jezu, ty, który poniosłeś śmierć), pomagając złagodzić lęk przed śmiercią.
Po opisie wydarzeń geologicznych po śmierci Jezusa w recytatywie, scena walki między rozpaczą a nadzieją zostaje ostatecznie przeniesiona do serca wierzącego. Jako taka, aria “Zerfließe, mein Herze” (O stopić teraz, moje łono) rozwija się w empatyczny punkt kulminacyjny Pasji – kruche linie instrumentów dętych drewnianych podkreślają bezgraniczny ból sopranu, który, gdy akompaniament milknie, wydaje się tracić grunt pod stopami.
Przesłanie zaśpiewane w próżni: “Twój Jezus umarł!” (Twój Jezus nie żyje!) przywołuje obraz świata jako pustyni po śmierci umiłowanego Chrystusa – w tej arii Bach daje wgląd w swoją duszę, która jednocześnie prowadzi nas na naszą własną Kalwarię jako miejsce naszych najgłębszych lęków i wątpliwości.
Reakcja słuchaczy Bacha na Pasję wg św. Jana nie jest udokumentowana. Niemniej jednak jest niemal pewne, że mistrzowska kompozycja Bacha nigdy nie osiągnęłaby swojego poziomu oddziaływania, gdyby jej twórca nie znał dobrze “starego Adama” w sobie.
Według Marcina Lutra, twórcy tradycji muzycznej opartej na tekstach ewangelicznych i przez całe życie wielbiciela Księgi św. Jana, człowiek jest simul justus et peccator – zarówno sprawiedliwym cierpiącym, jak i biednym grzesznikiem, a więc zdolnym do najlepszych i najgorszych czynów. Nie ma chyba innej kompozycji w historii muzyki, która wywarłaby na nas tak silne wrażenie jak Pasja wg św. Jana Jana Jana Sebastiana Bacha.
“Liczneprzykłady tego, że sam Bach wielokrotnie zmieniał kompozycje, uczą nas, że czasami nie ma czegoś takiego jak idealna interpretacja.”
(Arthur Mendel, 1974)
- Mapa strony
- Wiki Strona PowitalnaWiki Strona Powitalna to miejsce w którym prezentuję opracowania haseł leksykonu który prowadzę.