Kantata BWV 1
Kantata BWV 1. Johann Sebastian Bach – Kantata pierwsza. Wie schön leuchtet der Morgenstern – Jak pięknie nam jutrzenka lśni, na Święto Zwiastowania Maryi Pannie przeznaczona. Stosownymi perykopami i wskazywanym w tytule chorałem bogobojnie inspirowana i skomponowana w Lipsku w roku 1725. Aby w zborze ewangelickim wiernych do kazania muzyką nadobną szczyrze rychtować, a która wraz z innymi jej podobnymi “ad maiorem dei gloriam” wszędy teraz podziwiana jest.
We wszystkich opracowaniach posługuję się materiałami pochodzącymi z serwisu Kantaty Jana Sebastiana Bacha Po Polsku. Zapraszam do kategorii, którą obecnie będę rozwijał do wypełnienia wszystkich 200 opracowań Kantat kościelnych Jana Sebastiana Bacha wykorzystując audycje nagrane w II programie Polskiego Radia prof. Mirosława Perza.

[block id=”71313″]
Kantata BWV 1 – Wie schön leuchtet der Morgenstern (Jak pięknie świeci poranna gwiazda) BWV 1 – kantata chorałowa Jana Sebastiana Bacha. Skomponował ją w Lipsku na święto Zwiastowania. Została wykonana po raz pierwszy 25 marca 1725.
Spis treści
- 1 Historia i tekst
- 2 Instrumentacja i struktura
- 3 Muzyka
- 4 Nagrania
- 5 Przypisy
- 6 Źródła
- 7 Linki zewnętrzne
Kantata BWV 1 – Historia i tekst
Bach napisał kantatę w swoim drugim corocznym cyklu na święto Zwiastowania 25 marca. W Lipsku obchodzono je z udziałem muzyki, choć zazwyczaj przypada ono w okresie Wielkiego Postu, kiedy to miał miejsce tzw. czas zakazany (tempus clausum). Bach wykonał utwór po raz pierwszy w niedzielę 25 marca 1725, która w tymże roku była jednocześnie Niedzielą Palmową. Kantata oparta jest o chorał Philippa Nicolai z 1599 roku, Wie schön leuchtet der Morgenstern, kojarzony także ze świętem Objawienia Pańskiego (Trzech Króli), ale i ze Zwiastowaniem[1]. Jest to ostatnia kantata chorałowa w drugim rocznym cyklu Bacha, który rozpoczął się w pierwszą niedzielę po święcie Trójcy Świętej 1724 roku. Czytania liturgiczne na ten dzień to proroctwo Izajasza dotyczące narodzin Mesjasza (Iz 7:10-16) i fragment Ewangelii św. Łukasza, w którym archanioł Gabriel zwiastuje narodziny Jezusa (Łk 1:26-38). Nieznany autor tekstu kantaty pozostawił pierwszy i ostatni wers, a pozostałe strofy sparafrazował na recytatywy i arie, używając strofy 2. do pierwszego recytatywu, strofy 3. do pierwszej arii, strof 4. i 5. do drugiego recytatywu, a strofy 6. do drugiej arii. Chorał, opowiadający o oczekiwaniu na przybycie Zbawiciela, można powiązać ze zwiastowaniem jego narodzin Maryi. Motyw przybycia szczególnie pasował do Niedzieli Palmowej[2]. Kantata została wybrana przez stowarzyszenie Bach-Gesellschaft na początek pierwszej publikacji wszystkich dzieł Bacha w 1851 roku.
Kantata BWV 1 – Instrumentacja i struktura
Partytura kantaty zawiera bogate partie sopranowe, tenorowe i basowe, czteroczęściowy chór, dwa rogi, dwa oboje myśliwskie, dwoje pierwszych skrzypiec, altówkę i basso continuo[2]. Później Bach używał dwóch rogów w części IV swego Oratorium Bożonarodzeniowego, odnosząc się do imienia Jezusa zwiastowanego Maryi.
- Chór: Wie schön leuchtet der Morgenstern
- Recitativo (tenor): Du wahrer Gottes und Marien Sohn
- Aria (sopran, obój myśliwski): Erfüllet, ihr himmlischen göttlichen Flammen
- Recitativo (bas): Ein irdscher Glanz, ein leiblich Licht
- Aria (tenor, skrzypce): Unser Mund und Ton der Saiten
- Chorał: Wie bin ich doch so herzlich froh
Kantata BWV 1 – Muzyka
Partytura zapewnia bogatą orkiestrację, blask gwiazdy porannej jest zilustrowany przez dwoje solowych skrzypiec. Instrumentacja przypomina kantatę „Sie werden aus Saba alle kommen” (BWV 65) skomponowaną na Trzech Króli. Cantus firmus w fantazji chorałowej chóru otwierającego jest śpiewany przez sopran. Pozostałe głosy wspierają melodię, czasem ją przygotowując. Partie wokalne osadzone są w niezależnym koncercie orkiestry.
Oba recytatywy wykonywane są w stylu secco (wł. sucho – w sposób ciągły i szybki, przy minimalnym akompaniamencie), z melizmatem na słowach “Freudenschein” (radosna jasność) i “Erquickung” (pokrzepienie). Pierwsza aria łączy sopran z dźwiękami oboju da caccia w zakresie altowym. Dwoje skrzypiec towarzyszy tenorowi w drugiej arii, przypominając chór otwierający.
Chorał kończący jest upiększony przez niezależną partię drugiego rogu, podczas gdy inne instrumenty podwajają partie głosowe[2].
Kantata BWV 1 – Nagrania
- J.S. Bach: Cantatas BWV 1, BWV 19, Fritz Lehmann, Berliner Motettenchor, Berliner Philharmoniker, Gunthild Weber, Helmut Krebs, Hermann Schey, Decca 1952
- Les Grandes Cantates de J.S. Bach Vol. 1, Fritz Werner, Heinrich-Schütz-Chor Heilbronn, Pforzheim Chamber Orchestra, Maria Friesenhausen, Helmut Krebs, Barry McDaniel, Erato 1965
- Bach Cantatas Vol. 2 – Easter, Karl Richter, Münchener Bach-Chor, Münchener Bach-Orchester. Edith Mathis, Ernst Haefliger, Dietrich Fischer-Dieskau, Archiv Produktion 1968
- J.S. Bach: Das Kantatenwerk – Sacred Cantatas Vol. 1, Nikolaus Harnoncourt, Wiener Sängerknaben & Chorus Viennensis (Chorus Master: Hans Gillesberger), Concentus Musicus Wien, soloist of the Wiener Sängerknaben, Kurt Equiluz, Max van Egmond, Teldec 1970
- Die Bach Kantate Vol. 16, Helmuth Rilling, Gächinger Kantorei, Bach-Collegium Stuttgart, Inga Nielsen, Adalbert Kraus, Philippe Huttenlocher, Hänssler 1980
- Bach Made in Germany Vol. 4 – Cantatas II, Hans-Joachim Rotzsch, Thomanerchor, Neues Bachisches Collegium Musicum, Arleen Augér, Peter Schreier, Siegfried Lorenz, Eterna 1981
- Bach Cantatas Vol. 21: Cambridge/Walpole St Peter, John Eliot Gardiner, Monteverdi Choir, English Baroque Soloists, Malin Hartelius, James Gilchrist, Peter Harvey, Soli Deo Gloria 2000
- Bach Edition Vol. 18 – Cantatas Vol. 9, Pieter Jan Leusink, Holland Boys Choir, Netherlands Bach Collegium, Marjon Strijk, Knut Schoch, Bas Ramselaar, Brilliant Classics 2000
- J.S. Bach: Complete Cantatas Vol. 13, Ton Koopman, Amsterdam Baroque Orchestra & Choir, Deborah York, Paul Agnew, Klaus Mertens, Antoine Marchand 2000
- J.S. Bach: Cantatas Vol. 34 (Cantatas from Leipzig 1725), Masaaki Suzuki, Bach Collegium Japan, Carolyn Sampson, Gerd Türk, Peter Kooy, BIS 2005
- Bach: Cantates Marie de Nazareth, Eric J. Milnes, Montréal Baroque, Monika Mauch, Matthew White, Charles Daniels, Stephan MacLeod, ATMA Classique 2006
- J.S. Bach: Cantatas for the Complete Liturgical Year Vol. 6 (Sexagesima and Estomihi Sundays), Sigiswald Kuijken, La Petite Bande, Siri Thornhill, Petra Noskaiova, Marcus Ullmann, Jan van der Crabben, Accent 2007
- J.S. Bach: Kantate BWV 1 „Wie schön leuchtet der Morgenstern“, Rudolf Lutz, Vokalensemble der Schola Seconda Pratica, Schola Seconda Pratica, Eva Oltiványi, Makoto Sakurada, Manuel Walser, Gallus Media 2010
Kantata BWV 1 – Przypisy
- Chapter 41 BWV 1 Wie schön leuchtet der Morgenstern (ang.). jsbachcantatas.com. [dostęp 2012-06-25].
- Alfred Dürr. 1971. “Die Kantaten von Johann Sebastian Bach”, Bärenreiter
Źródła
- Craig Smith, Programme notes – BWV 1, Emmanuel Music. (ang.)
- Russell Stinson, “Bach’s Earliest Autograph”, Musical Quarterly LXXI: 235-263.
Linki zewnętrzne
- Cantata BWV 1 Wie schön leuchtet der Morgenstern na stronie bach-cantatas.com
- Tłumaczenie niemieckiego tekstu kantaty na angielski, Emmanuel Music
- Wie schön leuchtet der Morgenstern BWV 1 (niem.)
- BWV 1 Wie schön leuchtet der Morgenstern University of Vermont
- BWV 1 Wie schön leuchtet der Morgenstern, Walter F. Bischof, University of Alberta
Kantata BWV 1
Omówienie autorstwa prof. Uniwersytetu Warszawskiego Szymona Paczkowskiego
„Wie schön leuchtet der Morgenstern” BWV 1
Współczesna numeracja kantat Bacha, taka, jaką zaproponował Wolfgang Schmieder w jego katalogu twórczości kompozytora (Bach Werke Verzeichnis, w skrócie BWV) z roku 1950, żadną miarą nie odzwierciedla chronologii powstawania dzieł w tym gatunku. Oddaje ona jedynie przypadkową kolejność, w której Towarzystwo Bachowskie (Bach Gesellschaft) w Lipsku rozpoczęło jeszcze w połowie XIX wieku publikację kantat w ramach pierwszego kompletnego wydania dzieł wszystkich Bach-Gesamtausgabe.
Niech nikogo zatem nie zmyli rzekome pierwszeństwo, jakie przypisano w owym katalogu kantacie Wie schön leuchtet der Morgenstern. Skomponował ją bowiem Bach w roku 1725, dwa lata po objęciu stanowiska kantora w kościele św. Tomasza, z przeznaczeniem na Święto Zwiastowania 25 marca, które wtedy przypadało dokładnie w Niedzielę Palmową. W Lipsku – w przeciwieństwie do wielu innych ośrodków niemieckich – ściśle przestrzegano zakazu wykonywania muzyki w kościołach w okresie Wielkiego Postu.
Ciszę tę, trwającą aż do Wielkiego Piątku, kiedy zabrzmieć musiała muzyczna pasja, przerywano tylko z okazji Święta Zwiastowania. Nie pierwszy raz w życiu Bacha Zwiastowanie pokrywało się z Niedzielą Palmową i nie pierwszy raz w kantacie na tę okoliczność musiał się on zmierzyć z podwójnym poniekąd jej przeznaczeniem – na radosny dzień zapowiedzi przyszłych narodzin Jezusa oraz na niedzielę, która rozpoczyna refleksyjny czas Wielkiego Tygodnia.
Jedenaście lat wcześniej, z podobnym zadaniem poradził sobie doskonale w swojej weimarskiej kantacie Himmelskönig, sei willkommen BWV 182, którą zresztą z powodzeniem zaprezentował ponownie w Lipsku w roku 1724. W roku 1725 pracował jednak nad ukończeniem ambitnego projektu tzw. rocznika chorałowego swoich nowych kantat kościelnych i kompozycja Wie schön leuchtet der Morgenstern stanowiła czterdziestą z rzędu w całym przedsięwzięciu.
Z nieznanych wszak powodów na tej kantacie Bach cykl zakończył, a właściwie go przerwał, gdyż do całości brakowało jeszcze kilku utworów na okres od Wielkanocy do Zesłania Ducha św. Pomysł skompletowania tak zintegrowanej wewnętrznie kolekcji kantat nigdy nie został dobrze objaśniony przez badaczy. Jak się jednak wydaje, idea była prosta: władze kościelne Lipska zarządziły, by przez cały rok, od Niedzieli Trójcy św. począwszy, podczas kazań rozważać teksty adekwatnych do danej niedzieli lub święta chorałów protestanckich i na nich też bazować winny prezentowane w ramach liturgii czytań kantaty.
Do Święta Zwiastowania przypisany został stary hymn autorstwa Philippa Nicolaia (1556-1608) Wie schön leuchtet der Morgenstern i on też stanowił podstawę koncepcji muzycznej BWV 1.
W słowach zawartych w siedmiu strofach chorału Nicolaia znajdują się bezpośrednie odniesienia do Psalmu 45, dalej do „Pieśni nad Pieśniami” oraz do kilku fragmentów Apokalipsy Św. Jana. W zamyśle Nicolaia miał to być rodzaj mistycznej pieśni pochwalnej na cześć Króla-Oblubieńca i jego nowo poślubionej małżonki (w domyśle – kościoła powszechnego). Gwiazda zaranna (niem. der Morgenstern) wspomniana już w pierwszym wersie chorału to oczywiście metaforyczny obraz Chrystusa znany z Janowego Objawienia (Ap. 22,16): „Ja, Jezus, wysłałem anioła mego, by poświadczył wam to w zborach.
Jam jest korzeń i ród Dawidowy, gwiazda jasna poranna”. W obrazie gwiazdy zarannej – Jutrzenki – kumuluje się także wyobrażenie płomienia wiary i całej tajemnicy Wcielenia, gdyż – jak pisał św. Ambroży – „Chrystus jest gwiazdą, swoim własnym światłem świeci”.
Z siedmiu zwrotek chorału nieznany dziś autor libretta BWV 1 zachował w dosłownym brzmieniu tylko pierwszą oraz ostatnią. One też stanowią ramy całej kantaty – jej początek i koniec. Pozostałe strofy pieśni Nicolaia natomiast sparafrazował
na potrzeby kompozycji Bacha, którą ograniczył tylko do sześciu ustępów. Za Alfredem Dürrem trzeba jednak przyznać, że owa adaptacja bardzo się udała. Poeta zachował bowiem niemal wszystkie zawarte w tekście szesnastowiecznego oryginału motywy teologiczne i symboliczne odniesienia, ale całość zmodyfikował w taki sposób, by stanowiła ona właściwy komentarz i uzupełnienie czytań na Święto Zwiastowania: urywka z proroctwa Izajasza o przyszłych narodzinach Mesjasza (Iz. 7, 10-16) oraz fragmentu z Ewangelii Łukaszowej o zapowiedzi danej Maryi przez Archanioła Gabriela, że ta powije syna (łuk. 1, 26-38).
Niewątpliwie najbardziej kunsztownym, wręcz olśniewającym brzmieniowo ustępem całej kantaty pozostaje chór początkowy, trwający w zależności od koncepcji dyrygenta od siedmiu do dziewięciu minut.
To modelowy wręcz przykład sposobu, w jaki Bach przeniósł swoje doświadczenie organisty na muzykę wokalną, a formę tego wstępnego chóru można określić po prostu jako fantazję chorałową, gdyż dokładnie w taki sam sposób są skonstruowane jego organowe fantazje chorałowe. Melodię pieśni Wie schön leuchtet der Morgenstern śpiewa sopran w długich wartościach nutowych, a poszczególne jej wiersze rozdzielają instrumentalne ritornele. Pozostałe głosy wokalne kontrapunktują melodii głównej (cantus firmus), przy czym z każdym wersem w odmienny sposób. Materiał dźwiękowy w orkiestrze pozostaje natomiast niezależny od samego chorału, a poszczególnym instrumentalistom, w szczególności skrzypcom I. powierzone zostały solistyczne, iście wirtuozowskie zadania.
Do tej imponującej pod każdym względem konstrukcji muzycznej Bach nie omieszkał dodać elementów ilustracyjnych i symbolicznych. Już sam dobór metrum 12/8 właściwy dla pastorale stanowi jasny przekaz dla słuchacza. Oto zwiastowane są narodziny Mesjasza, a wraz z Nim przyszłe zbawienie i nadzieja dostąpienia raju przez każdego, kto w Niego uwierzy. W nawiązaniu do Psalmu 23 raj wyobrażano sobie jako niebiańską łąkę – niebiańską Arkadię z jej charakterystyczną muzyką pasterską.
Słuchacze czasów baroku znali ten kod dźwiękowy i pamiętali również, że to właśnie pasterze byli pierwszymi ludźmi, którym Anioł oznajmił narodziny Jezusa.
Nie zrezygnował też Bach z efektownego malarstwa dźwiękowego: oto bowiem w kończącym pierwszą zwrotkę chorału wersie, na słowach o hojności i wywyższeniu Chrystusa jako Króla Niebios melodia chorału śpiewana przez sopran schodzi od najwyższego dźwięku f2 przez całą oktawę do dźwięku f1, w muzycznej figurze opadania (descensus), ilustrując symbolicznie historię Wcielenia – inkarnacji Jezusa, Jego zejścia z nieba do ludzi, Jego podwójną naturę, wreszcie historię Jego wywyższenia i poniżenia. Tego przecież dotyczy Święto Zwiastowania.
Szymon Paczkowski
- Strona definicji >> Niedziela Palmowa 2023
- Strona definicji >> James Gilchrist
- Strona definicji >> Trzech Króli
- Strona definicji >> Cantus Firmus
- Strona definicji >> Muzyka
- Strona definicji >> Skrzypce nowoczesnej orkiestry
- Strona definicji >> Skrzypce
- Strona definicji >> Adalbert
- Strona definicji >> Gabriela
- Strona definicji >> Pieśń
- Strona definicji >> Gloria
- Strona definicji >> Szymon
- Strona definicji >> BWV
- Strona definicji >> Maria
- Strona definicji >> Jan