“Silmarillion” okazał się rewelacją. Czytelnicy, którzy znali Śródziemie z perspektywy “Władcy Pierścieni”, nagle otrzymali dostęp do mitologicznych fundamentów tego świata. Dowiedzieli się o stworzeniu Ardy, o Valarach i Maiarach, o wielkiej wojnie przeciwko Morgothowi, o tragedii Túrina Turambara i miłości Berena i Lúthien. To właśnie dzięki Christopherowi mogliśmy zrozumieć, że “Władca Pierścieni” to nie samodzielna opowieść, lecz fragment znacznie większej, epickie rozbudowanej mitologii – porównywalnej z nordyckimi sagami czy irlandzkimi cyklami legendarnymi.

Ale Christopher nie poprzestał na tym jednym dziele. W 1980 roku wydał “Niedokończone opowieści”, tom wypełniony fascynującymi fragmentami – rozszerzonymi wersjami znanych historii, dodatkowymi szczegółami o geografii i kulturze Śródziemia, opowieściami o Númenorze i Drugiej Erze. Każda z tych historii była starannie opatrzona komentarzem, w którym Christopher wyjaśniał kontekst, wskazywał na różnice między wersjami i dzielił się swoimi rozważaniami na temat intencji ojca.

Największym jednak przedsięwzięciem Christophera była dwunastotomowa seria “The History of Middle-earth”, publikowana między 1983 a 1996 rokiem. To monumentalne dzieło stanowi bezprecedensowy wgląd w proces twórczy wielkiego pisarza. Christopher nie tylko przedstawił kolejne wersje opowieści – pokazał ewolucję myśli Tolkiena, śledził, jak zmieniały się koncepcje, jak rozwijały się języki elfickie, jak kształtowała się geografia Śródziemia. Dla badaczy literatury i zagorzałych fanów była to prawdziwa kopalnia wiedzy, możliwość obserwowania narodzin świata fantasy od pierwszych naszkicowanych pomysłów aż po ostateczne formy.

Praca, którą wykonał Christopher, wymagała niezwykłych kompetencji. Musiał być filologiem, by rozszyfrowywać skomplikowane notatki ojca i rozumieć niuanse elfickich języków. Musiał być historykiem literatury, by kontekstualizować kolejne wersje opowieści i zrozumieć ich miejsce w ewolucji twórczości Tolkiena. Musiał być edytorem z żelazną dyscypliną, by nie ulegać pokusie “poprawiania” czy “ulepszania” tekstów ojca, lecz przedstawiać je w ich autentycznej formie. I przede wszystkim musiał mieć pasję – bo tylko głęboka miłość do dzieła ojca mogła podtrzymać go przez cztery dekady żmudnej, często niewdzięcznej pracy.

Christopher pracował w cieniu sławy ojca, rzadko udzielał wywiadów, nie szukał rozgłosu. Jego satysfakcją było samo dzieło – każdy kolejny tom, każda wydana opowieść, każda mapa czy ilustracja ojca, którą udało mu się zachować i przekazać czytelnikom. Był świadomy, że jego rola to nie tworzenie, lecz przechowywanie i przekazywanie. W jednym z nielicznych wywiadów powiedział, że czuje się odpowiedzialny nie tylko przed ojcem, ale przed wszystkimi czytelnikami, którzy pokochali Śródziemie.

Warto również pamiętać, że Christopher nie był tylko edytorem – był również ostatnim żywym świadkiem narodzin “Władcy Pierścieni”. To on jako nastolatek słuchał, jak ojciec czyta mu kolejne rozdziały tej epickiej opowieści. To jego uwagi i reakcje pomagały Tolkienowi kształtować narrację. Później, jako oficer RAF podczas II wojny światowej, otrzymywał od ojca listy z fragmentami powieści. Christopher był częścią procesu tworzenia tego dzieła, a po śmierci ojca stał się jego najważniejszym interpretatorem.

Dzięki Christopherowi wiemy, że mitologia Śródziemia to nie zamknięty korpus tekstów, lecz żywy, ewoluujący świat, który rozwijał się w umyśle Tolkiena przez całe jego życie. Wiemy, że wiele opowieści istnieje w kilku wersjach, z których każda ma swoją wartość. Wiemy, jak złożony i przemyślany był system języków elfickich, jak szczegółowa była geografia Beleriandu, jak głęboko Tolkien rozmyślał nad naturą zła, nad rolą Valarów w świecie, nad sensem śmiertelności i nieśmiertelności.

Bez Christophera “Silmarillion” pozostałby nieuporządkowanym stosem manuskryptów w archiwum uniwersyteckim. “Niedokończone opowieści” nigdy nie trafiłyby do rąk czytelników. Historia ewolucji Śródziemia pozostałaby tajemnicą. Miliony fanów na całym świecie nie miałyby dostępu do pełnej głębi tolkienowskiej mitologii. Christopher nie tylko zachował spuściznę ojca – sprawił, że żyje ona, inspiruje i fascynuje kolejne pokolenia czytelników.

Kiedy 15 stycznia 2020 roku Christopher odszedł w wieku 95 lat, zakończył się pewien rozdział w historii literatury fantasy. Był ostatnim ogniwem łączącym nas bezpośrednio z J.R.R. Tolkienem, ostatnim człowiekiem, który znał intencje autora z pierwszej ręki, ostatnim strażnikiem tej niezwykłej spuścizny. Ale dzieło, które pozostawił, będzie trwać. Każdy, kto sięga po “Silmarillion”, każdy, kto zagłębia się w historię Śródziemia, każdy, kto marzy o elfach, krasnoludach i pradawnych legendach, jest dłużnikiem Christophera Tolkiena. On bowiem poświęcił swoje życie, by świat ojca przetrwał i rozkwitał w wyobraźni milionów ludzi na całym świecie.