Opowieść o Fanny Mendelssohn
i Clarze Schumann

Opowieść o Fanny Mendelssohn i Clarze Schumann: Pomija się historię muzyki inspirujących kompozytorów – warto zwrócić uwagę na rzucającą się w oczy nieobecność kobiet w historycznym kanonie wielkich kompozytorów klasycznych. Istnieje wiele przyczyn tego braku – w przeszłości kobietom odmawiano możliwości utrzymania pracy, dostępu do szkolnictwa wyższego, profesjonalnego mentoringu… Lista jest nieskończona. Kompozytorkom nie dano nawet szansy, by naprawdę spróbować, nie mówiąc już o byciu wielkimi, ani też nie byłyby w stanie czerpać ze spuścizny bohaterów, którzy mówili ich językiem artystycznym, gdyby były. Kobiety, jak się okazuje, nie mogły nawet legalnie publikować muzyki pod własnym nazwiskiem przez znaczną część naszej przeszłości.

Kilka lat temu brytyjska studentka Jessy McCabe trafiła na pierwsze strony gazet dzięki swojej petycji o włączenie kompozytorek do krajowego programu nauczania na poziomie A. W odpowiedzi dziennikarz Damian Thompson napisał szeroko rozpowszechniony artykuł zatytułowany “There’s a Good Reason There Are No Great Female Composers”, w którym ostatecznie doszedł do wniosku, że powodem, dla którego artyści tacy jak Fanny Mendelsson i Clara Schumann nie znaleźli się w istniejącym programie nauczania, było to, że ich kompozycje nie były w rzeczywistości wyjątkowe. Prawdziwy geniusz, przekonywał, jest zdumiewająco rzadki, a biorąc pod uwagę, że było tak mało kompozytorek, istnieje prawdopodobieństwo, że te, które były, nie były prawdziwymi geniuszami.

Opowieść o Fanny Mendelssohn i Clarze Schumann – wyjątkowych kompozytorkach

To, co Thompson przeoczył w swojej ocenie – i powód, dla którego tak mocno czujemy się zainteresowani dzieleniem się twórczością Fanny Mendelssohn i Clary Schumann – to fakt, że analizując wkład kobiet w muzykę klasyczną nuta po nucie i nie patrząc na kontekst ich twórczości, wzmacnia dokładnie ten sam niebezpieczny stan umysłu, który przez wieki trzymał kobiety z dala od muzyki. Nie postrzega tych kobiet jako pionierek, komponujących wbrew wielkim przeciwnościom losu i bez dostępu do edukacji i mentoringu swoich rówieśników; Nie przyznaje im też należnego im uznania za inspirowanie studentów takich jak Jessy McCabe, ani za tworzenie muzyki uwielbianej przez miliony, choć oczywiście nie w jego osobistym guście.

Dla nas skuteczna edukacja muzyczna polega w równym stopniu na motywacji i tworzeniu przestrzeni dla wrażliwości i eksperymentowania, jak i na dokładnym rozliczaniu muzycznych “faktów”. Refleksja nad “głębią” utworu nie może poprzestać na ocenie notatek na stronie.

Sposób, w jaki mówimy o kompozytorach, wpływa na to, kto zakocha się w akcie komponowania, a kto sam tworzy wielkie dzieła sztuki, a prawo to nie powinno być nikomu odmawiane. W dzisiejszych czasach mamy szczęście studiować niesamowite bogactwo kompozytorek z XX wieku i obserwować, jak każdego roku rozkwitają nowe głosy. Wciąż jest sporo miejsca na poprawę, ale to już inna historia. Dziś naszą misją jest opowiedzenie historii tylko dwóch z tych inspirujących kompozytorek.

Fanny Mendelssohn (później Fanny Hensel) urodziła się w Hamburgu w 1805 roku, cztery lata przed swoim słynnym bratem Feliksem. Kiedy oboje byli mali, Fanny i Felix pobierali lekcje gry na pianinie u matki. Fanny była tak niezwykle utalentowana, że w wieku 13 lat potrafiła zagrać wszystkie 24 preludia z Well-Tempered Clavier Bacha. W 1820 roku oboje rodzeństwo wykazywało wielkie muzyczne zachwyty i razem dołączyli do Sing-Akademie zu Berlin, towarzystwa muzycznego kierowanego przez Carla Friedricha Zeltera. Zelter nie szczędził Fanny najwyższych pochwał, uznając ją za podobną do Bacha i przewyższającą zdolnościami muzycznymi brata.

W miarę jak umiejętności Fanny rozwijały się i spędzała więcej czasu na komponowaniu, coraz bardziej czuła się ograniczona przez stosunek społeczeństwa do kobiet – nawet we własnym domu. Felix napisał kiedyś, że nie może wspierać jej w wydawaniu muzyki, ponieważ nie ma “temperamentu”, aby być autorką, zauważając, że nigdy nie będzie w stanie przedkładać muzyki nad rolę żony i matki. Feliks pisał: “Ona zarządza swoim domem i nie myśli ani o publiczności, ani o świecie muzycznym, ani nawet w ogóle o muzyce, dopóki nie wypełni swoich pierwszych obowiązków. Publikowanie tylko by jej w tym przeszkadzało, a ja nie mogę powiedzieć, że to pochwalam. Ich ojciec w pewnym momencie nazwał komponowanie “ozdobą” życia Fanny.

Spośród ponad 460 potwierdzonych kompozycji (w tym około 250 pieśni, w tym wiele poświęconych Goethemu), kilka z nich zostało opublikowanych pod nazwiskiem jej brata. Większość z nich nigdy nie została oficjalnie opublikowana. Dzięki wsparciu i zachęcie męża, malarza Wilhelma Hensela, w końcu opublikowała zbiór pieśni pod własnym nazwiskiem w 1846 roku, na rok przed śmiercią.

Felix bardzo cenił muzyczne rady swojej siostry i oboje regularnie dzielili się takimi opiniami. Pomimo niezachwianego sprzeciwu Felixa wobec pomysłu, aby Fanny publikowała własne prace, wspierał muzykę, którą tworzyła – publikując po trzy jej piosenki w swoich zbiorach op. 8 i 9. Na prywatnym spotkaniu z królową Wiktorią, królowa zaczęła śpiewać jeden ze swoich ulubionych utworów, “Italien”, ale Feliks musiał przyznać, że utwór został napisany przez Fanny.