Panegiryk dla Jana A.P. Kaczmarka (1953–2024)

Mistrz dźwiękowej alchemii

Są kompozytorzy, którzy przemierzają przestrzeń muzyki filmowej jak turyści, odwiedzający kolejne gatunki z ciekawością, ale bez zakorzenienia. Jan A.P. Kaczmarek był inny – wędrowcem, który każdy filmowy ląd traktował jako własny, oswajał go za pomocą dźwięków i przetwarzał w uniwersum własnej wyobraźni. W jego muzyce słychać było jednocześnie coś fundamentalnie polskiego i absolutnie światowego – połączenie nostalgii wschodnioeuropejskiej duszy z precyzją hollywoodzkich produkcji.

Kiedy odszedł 21 maja 2024 roku, zostawił nas nie tylko z pustką, ale z dziedzictwem, które – paradoksalnie – wypełnia tę pustkę po brzegi. Jego ścieżki dźwiękowe nie były zaledwie tłem dla obrazów – one same były opowieściami. W "Marzycielu" – za którego otrzymał upragnionego przez każdego filmowca Oscara – stworzył świat dźwięków tak organiczny, tak zespolony z wizualną narracją, że trudno uwierzyć, iż powstały niezależnie. To był jego dar – komponowanie muzyki, która wydawała się być zawsze obecna w filmie, jakby wydobyta z samej taśmy, a nie nałożona na nią później.

Kaczmarek był mistrzem muzycznej alchemii, przekształcającym najprostsze frazy w złoto emocji. Jego kompozycje dla "Wojny Harta", "Niewiernwej", "Zatańcz ze mną" czy "Braci" noszą znamiona tej samej wrażliwości – uważnej, delikatnej, ale nigdy nie unikającej trudnych tonacji. W jego pianinie słychać było zarówno chopinowską melancholię, jak i amerykańską bezpośredniość. Potrafił sięgnąć po minimalizm i symfoniczny rozmach z równą swobodą, zawsze znajdując właściwy ton dla opowiadanej historii.

Polski kompozytor, który podbił Hollywood, nigdy nie zatracił swojej tożsamości. Instytut Rozbitek w Poznaniu był jego powrotem do korzeni – próbą stworzenia przestrzeni dla artystów, którzy podobnie jak on przemierzają granice gatunków i kontynentów. Kaczmarek rozumiał, że muzyka filmowa to nie oddzielny gatunek, ale pomost między sztukami, między kulturami, między tym, co lokalne, a tym, co uniwersalne.

Jego muzyka nie umiera wraz z nim – przeciwnie, żyje własnym życiem, rozprzestrzenia się w zbiorowej wyobraźni i będzie towarzyszyć kolejnym pokoleniom podczas seansu "Marzyciela" czy "Wojny Harta". Kaczmarek osiągnął to, co udaje się niewielu – stworzył dźwięki tak silnie związane z obrazami, że gdy słyszymy jego kompozycje, widzimy sceny, a gdy oglądamy filmy z jego muzyką, nie możemy sobie wyobrazić, by brzmiały inaczej.

W świecie, gdzie muzyka filmowa często redukowana jest do funkcjonalnego tła, Jan A.P. Kaczmarek pozostawał wierny idei, że każdy dźwięk ma znaczenie, że każda nuta jest integralną częścią opowieści. Za to – za uczciwość artystyczną i bezkompromisowość twórczą – należy mu się nasza wdzięczność. I choć odszedł fizycznie, jego muzyka będzie rozbrzmiewać w salach kinowych, na ekranach telewizorów i w słuchawkach miłośników filmów na całym świecie. Bo dobra muzyka filmowa, jak ta Kaczmarka, nie jest zaledwie tłem – ona jest opowieścią samą w sobie.

Żegnaj, Mistrzu dźwięków. Twoje nuty będą trwać dłużej niż wspomnienia.

Jan A.P. Kaczmarek (1953-2024)

Polski kompozytor, zdobywca Oscara za muzykę do filmu "Marzyciel", twórca ponad 70 ścieżek dźwiękowych do filmów. Mistrz dźwiękowej alchemii, który łączył wschodnioeuropejską duszę z hollywoodzką precyzją, pozostawił po sobie dziedzictwo kompozycji, które nie są jedynie tłem dla obrazów, lecz samodzielnymi opowieściami. Założyciel Instytutu Rozbitek w Poznaniu, wierzył w muzykę jako pomost między sztukami i kulturami.