BWV 42

Uczniowie Chrystusa nie mogli przewidzieć, że Wielkanoc będzie z czasem obchodzona jako triumf życia nad śmiercią.

Wielki Piątek i Niedziela Wielkanocna przyniosły im nie radość, ale niezmierzony ból: zawiedzione nadzieje i wytrwałość, połączone z niepokojem o przyszłość i strachem przed religijnym odwetem. Właśnie ten moment uchwyciła kantata BWV 42: “Wieczorem jednak, w ten sam szabat, zebrali się uczniowie, a drzwi były szczelnie zamknięte z obawy przed Żydami”. W tym otwierającym recytatywie tenorowym głębia niepokoju uczniów jest namacalnie podkreślona przez pulsowanie continuo. 

Wkrótce jednak dokonuje się cud muzyki i tekstu; sam zmartwychwstały przychodzi i przechadza się między uczniami, a posępny h-moll przemienia się w arię G-dur o niebiańskiej szerokości i pięknie. Nad płynącym basso continuo delikatnych smyczków fortepianu, dwa obbligato oboje przyćmiewają się dekoracyjnymi figurami, a pulsujące basowe półszesnastki recytatywu ustępują miejsca delikatnym, niecodziennym ósemkom fagotu. 

“Tam, gdzie dwaj i trzej są zgromadzeni przez wzgląd na drogie imię Jezusa, tam Jezus przychodzi pośród nich i mówi o nich swoje Amen” – cała dziesięciominutowa aria jest świadectwem pociechy, otuchy i pokoju. Animowana sekcja B jest natomiast bardziej defensywna w stylu, służąc jako przypomnienie, że uczniowie nie byli sekciarzami ani spiskowcami, ale raczej wspólnotą wyznaczoną przez “Najwyższego”. Siła orędzia wielkanocnego, przekraczającego wszystkie klasy społeczne i granice, została tu przeniesiona do hierarchicznego społeczeństwa barokowego.

Duet chorałowy “Nie rozpaczaj” przekształca pocieszające słowa arii w wezwanie skierowane do “małej trzódki” wierzących, aby pozostali niezłomni w obliczu prześladowań. Tutaj niezachwiany pęd dwuczęściowej sekcji continuo prowadzi partie wokalne przez wszelkie próby destrukcji. O tym, że historia biblijna może być inspiracją po wsze czasy, świadczy następujący recytatyw, którego kulminacją jest triumfalna aria basowa z towarzyszeniem dwojga wirtuozowskich skrzypiec: “Jezus będzie teraz osłaniał swój lud, gdy uderzy prześladowanie”.

Końcowy chorał rozpoczyna się nieco zaskakująco w fis-moll, ale potem powraca do tematu pokoju i kończy się modlitwą o “spokojne i dobre życie” pod “dobrymi rządami” – wielka wizja Wielkanocy dobiegła końca, a dobrzy obywatele Lipska muszą powrócić do pokonywania trudów dnia codziennego. Pozostaje tylko kilka słów o otwierającej A-dur sinfonia in da capo forma. 

Na ogół przyjmuje się, że wstęp ten wywodzi się z wcześniej istniejącej części koncertowej; w kontekście kantaty nabiera jednak innej funkcji i wykazuje uderzające podobieństwo w tonacji i żywotności do arii basowej “Jezus będzie teraz osłaniał swój lud”. Trudno jednak nie interpretować czułego epizodu cantabile na początku części środkowej jako tego momentu, w którym Chrystus na drodze do Emaus otwiera oczy swoim uczniom. W tym sensie kantata rozpoczyna się od przeczucia wyzwalającej konkluzji.