🎻 PANEGIRYK DLA YEHUDI MENUHINA  

Gdyby istniała muzyczna arystokracja XX wieku, Yehudi Menuhin, urodzony dokładnie 108 lat temu – 22 kwietnia 1916 roku – byłby w niej postacią o statusie na poły królewskim, na poły kapłańskim. Trudno sobie wyobrazić innego skrzypka, który z taką naturalnością łączyłby pozornie niewspółgrające ze sobą role: cudownego dziecka, które zadziwiło świat, nieustraszonego odkrywcy muzycznych terytoriów i humanisty w najszlachetniejszym znaczeniu tego słowa.

Menuhin to fenomen, który właściwie nie miał prawa się wydarzyć. Wychowany przez rosyjskich Żydów w Kalifornii, w wieku siedmiu lat stanął przed orkiestrą, wykonując koncert skrzypcowy, jakby przyszedł na świat właśnie po to. Dziecko geniusz, które nie wypaliło się jak wielu innych, ale rozwinęło w jedną z największych muzycznych osobowości stulecia. Jego nagrania Bacha, Beethovena, Brahmsa czy Mendelssohna wciąż działają na nas jak odkrycia – tak, jakby dopiero on nadał tym dziełom ostateczny kształt.

Menuhin miał tę niezwykłą cechę, którą mają tylko najwięksi – zdawał się nie dostrzegać granic między epokami, stylami, tradycjami. Jego skrzypce z równą swobodą prowadziły nas przez złożoną architekturę Bachowskich Sonat i Partit, co przez wirtuozerskie szaleństwa Paganiniego czy wreszcie – przez transgresyjne poszukiwania sztuki współczesnej. Lista kompozytorów, którzy pisali dla niego dzieła, jest z gatunku tych, które zapierają dech: Bartók, Walton, Panufnik, Enescu...

Pamiętajmy jednak, że ten genialny skrzypek to również człowiek, który dyrygował największymi orkiestrami świata, zakładał szkoły, inicjował festiwale i odważnie podążał za swoją ciekawością poza obszar klasycznego kanonu. Jego współpraca z Ravi Shankarem i fascynacja muzyką indyjską wyprzedziła modę na world music o całe dekady. Słynne jazzowe nagranie z Stéphane'em Grappellim pokazuje, że nie miał w sobie nawet odrobiny sztywności, którą często przypisuje się klasykom. Menuhin, będąc arystokratą dźwięku, pozostawał jednocześnie demokratą ducha.

Niezwykłym rysem jego biografii była odwaga moralna. Gdy w 1945 roku pojechał z Benjaminem Brittenem do obozów koncentracyjnych, aby dać koncerty dla ocalałych, to był gest, którego wymiar humanistyczny trudno przecenić. Menuhin grał także dla niemieckich żołnierzy wziętych do niewoli – jako jeden z pierwszych rozumiał, że muzyka musi leczyć rany, a nie je pogłębiać. Jego przyjaźń z niemieckim dyrygentem Wilhelmem Furtwänglerem, który pozostał w nazistowskich Niemczech, wywołała kontrowersje, ale pokazała, że Menuhin nie uciekał od trudnych wyborów moralnych.

Myślimy dziś o wielkich skrzypkach jako o środowisku pełnym krwistych indywidualności. Ale tylko Menuhin potrafił być jednocześnie wirtuozem najwyższej próby i prawdziwym obywatelem świata: orędownikiem pokoju, założycielem szkół, ambasadorem dobrej woli ONZ. Tylko on mógł z równą swobodą wejść do królewskiego pałacu z ukłonem dla Elżbiety II, jak i usiąść ze skrzypcami przy ognisku w indyjskim aśramie.

Dziś, w erze wąskich specjalizacji, postać takiego humanisty-artysty wydaje się niemal nierealna. A jednak Menuhin naprawdę istniał – jego nagrania są tego dowodem. Każdy, kto usłyszy jego interpretację koncertu skrzypcowego Beethovena, od razu rozpozna tę niepowtarzalną mieszankę technicznej precyzji i duchowej głębi, tę charakterystyczną śpiewność frazy i intymność przekazu, jakby grał wyłącznie dla jednego słuchacza.

W dniu jego urodzin warto przypomnieć, że Yehudi Menuhin był nie tylko genialnym muzykiem, ale również głosem sumienia dla świata sztuki. Człowiekiem, który potrafił powiedzieć: "Nie mogę oddzielić jednego od drugiego – jestem muzykiem i człowiekiem jednocześnie". I w tym sensie, chociaż minęło ponad 20 lat od jego śmierci, wciąż jest naszym współczesnym. Może nawet bardziej niż kiedykolwiek.

Yehudi Menuhin (1916-1999) 

Legendarny amerykański skrzypek i dyrygent, cudowne dziecko, które stało się jednym z największych wirtuozów XX wieku. Niezrównany interpretator dzieł od Bacha po Bartóka, pionier dialogu między muzyką Wschodu i Zachodu.

Humanista i ambasador pokoju, który wykorzystywał sztukę jako narzędzie budowania mostów między kulturami i narodami.

🎻🎼❤️🎼🎻